Για τους "χτεσινούς" και τους Σημερινούς ΣΩΤΗΡΕΣ !!
Στο φινάλε του έργου στο παραπάνω τραγούδι των σκλάβων, ο τρελο-φιλόσοφος απαντά:
-ΑΤΤΑΛΟΣ Γ'-
Ο φόβος του λαού γεννά και τους θεούς και τους τυράννους του.
Το φόβο πολεμά ο Βάρναλης με τον «Ατταλο Γ'», (1968)
για να καταδείξει ότι τη σκυτάλη του σκοταδισμού πήραν
νέοι ξεπουλημένοι «εθνοσωτήρες».
Οτι η Ελλάδα ξαναπαραδόθηκε σε νέο αμερικανοκίνητο Ατταλο Δ'...
Οι εκπρόσωποι του σκλάβου λαού (ο Γραμματιζούμενος, ο Φοβιτσιάρης, ο Χωρατατζής), τραγουδώντας αναρωτιούνται:
Ποιος θα μας σώσει; Ανατολή για Δύση;
Ποιος Ελληνας ή Βάρβαρος θεός;
Μπροστά καινούργιος κόσμος θα βαδίσει,
για πίσου θα γυρίζει ο παλαιός;
Δε θα μας σώσει Ανατολή για Δύση,
μηδ' Ελληνες ή Βάρβαροι θεοί.
Μπροστά καινούργιος κόσμος θα βαδίσει,
άμα ξυπνήσουν κάποτε οι λαοί.
Απ΄τον σ. Κώστα Κόκκινο
***************
«Ατταλος Γ'»
- διαχρονική και επίκαιρη διδαχή για το λαό
- διαχρονική και επίκαιρη διδαχή για το λαό
| Πίνακας που αναπαριστά τη Στοά Αττάλου κατά την αρχαιότητα |
«...Η ποσότητα δεν είναι ποτές η αιτία ή μια από τις αιτίες της ομορφιάς», έλεγε ο Κώστας Βάρναλης. Αυτή η φράση του δίνει το μέτρο κριτικής εκτίμησης και του δικού του - μοναδικού - θεατρικού έργου «Ατταλος ο Γ'».
Εργο διαχρονική ιστορική διδαχή για τους λαούς, που ακτινοβολεί την τεράστια γνώση του, αλλά και τη διαλεκτική ανάλυση της Ιστορίας από τον Βάρναλη. Ενα έργο με χυμώδη λαϊκή γλώσσα, σπινθηροβόλο χιούμορ, καυστικό σαρκασμό για τους τυράννους των λαών, πλασμένο από τον διακαή πόθο του Βάρναλη να πάψουν οι λαοί «δειλοί, μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα» να «προσμένουν κάποιο θάμα». Να γίνουν αυτοί ο τροχός της Ιστορίας κι οι μόνοι αφέντες στον τόπο τους.
Βαθύτατα διαλεκτικός καθώς ήταν ο Βάρναλης, διαλεγόταν με θεατρικό τρόπο στις μεγάλες ποιητικές συνθέσεις, στα μικρά ποιήματα και τα πεζογραφικά του έργα. Δε θα μπορούσε να του λείπει το θεατρικό αισθητήριο, καθώς στη δεκαετία του 1910 άρχισε να μεταφράζει τους Ευριπίδη, Σοφοκλή κι Αριστοφάνη.
Η θεατρικότητα του Βάρναλη είναι έκδηλη στη διαλογική δομή και τα πρόσωπα που περιλαμβάνουν, λ.χ., «Το φως που καίει», οι «Σκλάβοι Πολιορκημένοι», η μονολογική «Αληθινή απολογία του Σωκράτη», που - όπως έλεγε ο Παλαμάς - «δεν τον ταράζουν τ' ακάθαρτα του δρόμου, γιατί λυτρώνεται στην κορυφή της ροδακινιάς». Κι ακόμα έλεγε ο Παλαμάς ότι στον Βάρναλη «η αρχαιογνωσία μαζί με την κοροϊδία χορεύουν καρσιλαμά».
| Το καράβι που μετέφερε τους εξόριστους στον Αϊ - Στράτη. Κάτω σειρά: δεύτερος από αριστερά, με μπερέ, ο Δ. Γληνός και τέταρτος, με τραγιάσκα, ο Βάρναλης |
Η θεατρικότητα του Βάρναλη, και στα μεγάλα θεατρικόμορφα ποιήματά του και στα μικρά, προκύπτει και με την ψυχογράφηση των προσώπων που πλάθει, με τις συγκρούσεις της μυθοπλασίας του, την παραστατική, πλουμιστή, αφτιασίδωτα λαϊκή, λυρική ή τσουχτερή και θεατρικά «νευρώδη» γλώσσα του, με της «Αλήθειας το ρυθμό».
Διαχρονική αλληγορία
Ο λαός μας με τον ηρωικό ΕΑΜικό απελευθερωτικό αγώνα του νίκησε τον τριπλό φασισμό. Πριν γευτεί τη λευτεριά του, τον ξαναμάτωσε ο αγγλικός ιμπεριαλισμός, το κράτος και παρακράτος, που εξαπολύουν την τρομοκρατική και δολοφονική λύσσα τους κατά των αγωνιστών. Μόνο «καταφύγιο» των διωκόμενων αγωνιστών, πάλι τα βουνά.
Στις 4/8/1946, ο Βάρναλης πρωτοδημοσιεύει στο νόμιμο, ακόμα, «Ριζοσπάστη» το επίκαιρα αλληγορικό, επίσης με θεατρικά στοιχεία, «Ημερολόγιο της Πηνελόπης». Την ίδια χρονιά, ο επίσης συνεργάτης του «Ριζοσπάστη», αγαπημένος φίλος του Βάρναλη, Παναγής Λεκατσάς, εκδίδει το ιστορικό βιβλίο του «Η πολιτεία του Ηλιου (Η κοινοχτημονική επανάσταση των δούλων και προλεταρίων της Μικράς Ασίας. 133-128 π.Χ.)».
Από το βιβλίο του Λεκατσά εμπνέεται ο Βάρναλης τον «Ατταλο Γ'», που αρχίζει να γράφει στα εμφυλιακά χρόνια. Το Σεπτέμβρη του 1950, επανακυκλοφορούν τα «Ελεύθερα Γράμματα».
Στο 1ο τεύχος τους δημοσιεύεται η πρώτη σκηνή - με τίτλο «Πρόλογος» - του «Ατταλου Γ'», που ο Βάρναλης το χαρακτήριζε «Δράμα σε πράξεις τρεις». Τα πρόσωπα του «Προλόγου» είναι τρεις αλυσοδεμένοι δούλοι, οι «Υποψιάρης», «Χωρατατζής», «Γραμματιζούμενος», καθώς και ο «Επιστάτης» (με βούρδουλα) και «ο Περίεργος» (χαφιεδόμουτρο και δουλέμπορος). Ο πρόλογος εκτυλίσσεται στην Ακρόπολη της Περγάμου, όπου θα τοποθετηθεί άγαλμα ενός Ρωμαίου ιμπεριαλιστή, «αφέντη» της Περγάμου (σ.σ. σα να λέμε του Τρούμαν...).
| 1910. Ο νεαρός καθηγητής Κ. Βάρναλης |
Ο Βάρναλης συνεχίζει να δουλεύει το έργο.
Το 1954, ο «Κέδρος» εκδίδει μια εκλογή ποιημάτων του, με τίτλο «Ποιήματα», στην οποία περιλαμβανόταν το έμμετρο «Μοιρολόγι των δούλων», από τον Πρόλογο του «Ατταλου Γ'» και το «Τραγούδι της φυγής», από το τρίτο μέρος του έργου. Τα δύο αυτά ποιήματα περιλήφθηκαν και στο βιβλίο «Ποιητικά» («Κέδρος», 1956).
Ο Βάρναλης ξαναδουλεύει το έργο. Κάνει μικροαλλαγές στους διαλόγους του Προλόγου και το τελειώνει - βάζοντας ο ίδιος την ημερομηνία - στις 10 Σεπτέμβρη 1968.
Η αμερικανοκίνητη δικτατορία τον ώθησε να ολοκληρώσει το έργο.
Το έργο, τιτλοδοτημένο «Ατταλος ο Τρίτος», αφιερωμένο «στη μνήμη του σοφού φίλου του» Παναγή Λεκατσά, εκδίδεται από τον «Κέδρο» το Δεκέμβρη του 1971 και κυκλοφορεί αρχές του 1972.
Η χούντα το απαγορεύει.
Το Μάη του 1976 το έργο πρωτοπαρουσιάζεται από το φοιτητικό ερασιτεχνικό θεατρικό τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο κινηματοθέατρο «Ιρις».
Ιστορικό πλαίσιο του έργου: Οι Ατταλίδες και ο επαναστάτης Αριστόνικος
Μακεδονικής καταγωγής η «φύτρα» των Ατταλιδών, βασιλέων της Περγάμου, σπέρνεται με την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου στη Μικρά Ασία. Δυνάστευσαν από το 283 έως το 133 π.Χ. Ιδρυτής της ήταν ο γιος του Μακεδόνα Αττάλου, Φιλέταιρος (283-263 π.Χ.), που διορίστηκε, από τον Λυσίμαχο, αρχηγός άμυνας στην Ακρόπολη της Περγάμου, αλλά το 283 στράφηκε εναντίον του και το 281 ανεξαρτητοποιήθηκε. Ο διάδοχός του, Ευμένης Α' (263-241 π.Χ.), κήρυξε ανεξάρτητη τη δυναστεία. Επί Αττάλου Α' (241-197 π.Χ.), διαδόχου του Ευμένη Α', ολόκληρη σχεδόν η Μ. Ασία (μέχρι τον Ταύρο) κατακτήθηκε και εντάχθηκε στο βασίλειο της Περγάμου. Τελευταίοι εκπρόσωποι της δυναστείας ήταν οι γιοι του Αττάλου Α', Ευμένης ο Β' (197-160/159 π.Χ.), Ατταλος Β' (160-139 π.Χ.) και Ατταλος Γ' (139-133 π.Χ.).
| 1923, στο Παρίσι. Από αριστερά: πρώτος ο Κ. Βάρναλης, με τους φίλους του Νίκο Χατζηκυριάκο - Γκίκα (δεύτερος) και Στρατή Ελευθεριάδη (Τεριάντ) |
Ο Ατταλος Α' επονομάστηκε «Σωτήρ» γιατί έσωσε την Πέργαμο από τις επιθέσεις των Γαλατών (238-230 π.Χ.).
Μετά τον πόλεμο ο Ατταλος Α' κήρυξε την Πέργαμο «ανεξάρτητο» βασίλειο και το διεύρυνε με επεκτατικούς πολέμους σε γειτονικά κράτη. Συγκρούστηκε με το βασιλιά της Συρίας, Σέλευκο Β', και κατέκτησε τη Μ. Ασία, μέχρι τον Ταύρο.
Επιτέθηκε στον Αντίοχο Γ' τον Μεγάλο. Τελικά συμμάχησε μαζί του (216 π.Χ.), όπως και με τους Αιτωλούς και Ρωμαίους, ενάντια στις εκστρατείες του Φιλίππου Ε' της Μακεδονίας, στη Μ. Ασία, αλλά και στην Αθήνα.
Η Αθήνα, θεωρώντας τον «ελευθερωτή» της από την πολιορκία του Φιλίππου Ε', του απένειμε τιμές και ονόμασε τη φυλή του «Ατταλίδα».
Ο Ατταλος Α', με τις κατακτήσεις του, συγκέντρωσε άφθονο πλούτο και με το μόχθο αμέτρητων σκλάβων από τα κατακτημένα κράτη κόσμησε την Πέργαμο με πολλά θαυμαστά οικοδομήματα (λ.χ. την περίφημη Βιβλιοθήκη της, που θεωρούνταν σημαντικότερη από τη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας).
Ο Ατταλος Β', ο «Φιλάδελφος», γεννήθηκε το 220 π.Χ. Πολέμησε κατά των Γαλατών. Σύμμαχος της Ρώμης πολέμησε και κατά της Μακεδονίας.
Κατά τη βασιλεία του πολέμησε και τη Βιθυνία και έχτισε κι άλλα λαμπρά κτίρια (λ.χ. η περίκομψη εξέδρα στην Ακρόπολη, όπου στήνονταν αγάλματα θεών και των Ατταλιδών).
Σπουδαγμένος στην Αθήνα, της πρόσφερε μια μεγαλόπρεπη Στοά - τη «Στοά Αττάλου» - ενώ η Αθήνα του έστησε έναν κολοσσιαίο ανδριάντα.
Ο Κ. Βάρναλης στο σπίτι του |
Ο Ατταλος Γ', επονομαζόμενος «Φιλομήτωρ Ευεργέτης», γεννήθηκε το 171 π.Χ.
Διαδέχτηκε τον Ατταλο Β'.
Σκληρός, κακός, ανίκανος, κατά την πεντάχρονη βασιλεία, ασχολούνταν μόνο με την κηπουρική και τη βοτανολογία.
Πάθος του ήταν η παρασκευή δηλητηρίων και αντιδότων τους.
Το κράτος διοικούσαν φίλοι του πατέρα του, οι οποίοι, όμως, δολοφονούνταν κατά διαταγή του.
Ο Ατταλος Γ' υπήρξε το πιο «μοιραίο» πρόσωπο για το κράτος της Περγάμου. Κορυφώνοντας την πολιτική υπέρ του ρωμαϊκού ιμπέριουμ, πριν τον αιφνίδιο θάνατό του (133 π.Χ.), με διαθήκη του παραχώρησε στη Ρώμη το βασίλειο της Περγάμου, με όλους τους θησαυρούς της - και της Βιβλιοθήκης, που μεταφέρθηκε στη Ρώμη.
Ο Αριστόνικος (άγνωστο πότε γεννήθηκε, πέθανε το 129/128, ή το 126 π.Χ.). Νόθος γιος του Ευμένη Β' και μιας παλλακίδας, ζώντας με το λαό και τους δούλους και επηρεασμένος από τις ιδέες του Ιάμβολου, οραματιζόταν τη δημιουργία ενός κράτους του «Ηλίου», ένα κράτος κοινωνικής δικαιοσύνης και ισοτιμίας.
Ο Αριστόνικος, αμέσως μετά το θάνατο του Ατταλου Γ', κατήγγειλε ως πλαστή τη διαθήκη του με την οποία παραχώρησε την Πέργαμο στη Ρώμη.
Συγκέντρωσε λαϊκές δυνάμεις και δούλους - στα παράλια της Μ. Ασίας - και προετοίμασε την πρώτη στην ιστορία του αρχαίου κόσμου λαϊκή επανάσταση. Εξορμώντας από τις Λεύκες (μεταξύ Σμύρνης και Φωκαίας) πολεμούσε τη ρωμαιοκρατία και την ντόπια άρχουσα τάξη.
Κατέλαβε τη Φώκαια, απέκρουσε σφοδρές επιθέσεις από υποτελείς στη Ρώμη πόλεις (λ.χ. Εφεσος, Πέργαμος) και αυτοανακηρύχθηκε βασιλιάς, με το όνομα Ευμένης Γ', στηριζόμενος στα κατώτερα λαϊκά στρώματα και στους δούλους, που τους χαρακτήριζε «Ηλιοπολίτες».
Υποστηρικτής των ιδεών του Αριστόνικου ήταν ο στωικός φιλόσοφος Γάιος Βλόσσιος, σύμβουλος και υποστηρικτής των φιλολαϊκών μεταρρυθμίσεων του Τιβέριου Γράκχου. Διωκόμενος από τους αντιδραστικούς συγκλητικούς, ο Βλόσσιος σώθηκε καταφεύγοντας στον Αριστόνικο.
| Για ψώνια στο μπακάλικο της γειτονιάς του, κοντά στη στάση «Βρυσάκι» (στην οδό Φορμίωνος) του λεωφορείου της Καισαριανής |
Η ρωμαιοκρατία και οι υποτακτικοί της χρησιμοποίησαν πολεμικά και ποικίλα δόλια μέσα κατά της επανάστασης του Αριστόνικου.
Ο λαϊκός στρατός του Αριστόνικου το 132 π.Χ. ηττήθηκε από το στόλο της Εφέσου, υποχώρησε στο εσωτερικό της Μ. Ασίας, αλλά την ίδια χρονιά κατέλαβε άλλες πόλεις (Θυάτειρα, Απολλωνία της Λυδίας, Στρατονίκεια της Καρίας, Μύνδο, Σάμο, Κολοφώνα).
Η Ρώμη έστειλε αντιπροσωπεία στην Πέργαμο για την καταπολέμηση του Αριστόνικου.
Το 131 π.Χ. ο ύπατος Λικίνιος Κράσσος Μουκιανός, συμμαχώντας με τους βασιλείς της Βιθυνίας, του Πόντου, της Καππαδοκίας και της Παφλαγονίας εξεστράτευσε εναντίον των επαναστατών, αλλά ηττήθηκε και σε άλλη μάχη σκοτώθηκε.
Το 130 π.Χ., και με άλλες ενισχύσεις από τη Μ. Ασία, ο Ρωμαίος ύπατος Μάρκος Περπέρνας, ο «Ασιατικός», με αιφνιδιαστική επίθεση νίκησε τον Αριστόνικο και αυτοανακηρύχθηκε βασιλιάς της Περγάμου, με το όνομα Ατταλος Δ' (σ.σ. Το πρόσωπο αυτό αναφέρεται αλλά δεν περιλαμβάνεται στο βαρναλικό έργο).
Ο Αριστόνικος κατέφυγε στη Στρατονίκεια. Λόγω της μεγάλης πείνας του στρατού του παραδόθηκε στους Ρωμαίους, στάλθηκε στη Ρώμη, φυλακίστηκε και δολοφονήθηκε διά στραγγαλισμού.
Η πλοκή του έργου
Ο φόβος του λαού γεννά και τους θεούς και τους τυράννους του.
Το φόβο πολεμά ο Βάρναλης και με τον «Ατταλο Γ'», τον οποίο ξαναδούλεψε το 1968, για να καταδείξει ότι τη σκυτάλη του σκοταδισμού πήραν νέοι ξεπουλημένοι «εθνοσωτήρες». Οτι η Ελλάδα ξαναπαραδόθηκε σε νέο αμερικανοκίνητο Ατταλο Δ'...
Μεταπλάθοντας την ιστορία της Περγάμου, του «Ατταλου Γ'» και του «Ατταλου Δ'», ο Βάρναλης αποκρυπτογράφησε τη μακραίωνη εξάρτηση του τόπου μας.
Κατήγγειλε την «ιδεολογία» και τους φορείς της εθνικής υποτέλειας και της στήριξης του ιμπεριαλισμού.
Εξευτέλισε τα σκιάχτρα και τους μύθους που διαιωνίζουν την αντιλαϊκή εξουσία και κρατούν ναρκωμένο το λαό.
Την εξουσία που υπηρετούν σαν ερπετά και άνθρωποι της τέχνης, της επιστήμης, της διανόησης.
Η Εκκλησία και οι κρατικοί μηχανισμοί καταπίεσης του λαού.
Το έργο του μιλώντας, ουσιαστικά, για τη νεότερη Ιστορία μας, καυτηρίαζε, εμμέσως, όλους τους εξουσιαστές, εκμεταλλευτές και προδότες του λαού, τονίζοντας την ευθύνη του λαού, που «μοιραίος» κι «άβουλος» τους ανέχεται..
Ανάμεσα στα πρόσωπα του έργου είναι κι ένας τρελο-φιλόσοφος («προσωπείο» του Βάρναλη).
Τούτος ο «τρελός» ξεστομίζει τις πιο επικίνδυνες αλήθειες.
Ο Βάρναλης δεν έχει αυταπάτες.
Ο φιλόσοφος δε θα κάνει την επανάσταση, αλλά ξέρει πως η επανάσταση είναι έργο του λαού και για το λαό.
Στον πρόλογο του έργου οι εκπρόσωποι του σκλάβου λαού (ο Γραμματιζούμενος, ο Φοβιτσιάρης, ο Χωρατατζής), τραγουδώντας αναρωτιούνται:
«Ποιος θα μας σώσει; Ανατολή για Δύση; Ποιος Ελληνας ή Βάρβαρος θεός; Μπροστά καινούργιος κόσμος θα βαδίσει, για πίσου θα γυρίζει ο παλαιός;».
Αλλά στο φινάλε του έργου στο παραπάνω τραγούδι των σκλάβων, ο τρελο-φιλόσοφος απαντά:
«Δε θα μας σώσει Ανατολή για Δύση, μηδ' Ελληνες ή Βάρβαροι θεοί. Μπροστά καινούργιος κόσμος θα βαδίσει άμα ξυπνήσουν κάποτε οι λαοί».
