Προς αυτή την κατεύθυνση είναι ίσως και
η ανανοηματοδότηση που δίνεται σε ένα γεγονός, δηλαδή η προσαρμογή του μηνύματός του στα νέα δεδομένα. Αυτό συνέβη και με την περίπτωση της ανάστασης του Ιησού.
Κατανοώ ότι αυτό το σημείωμα μπορεί να θεωρηθεί ως βλάσφημο από μερικούς. Ωστόσο η πρόθεσή μας δεν είναι αυτή. Αντιμετωπίζουμε την ανάσταση όχι ως ζήτημα θρησκευτικής πίστης, αλλά ως ιστορικό γεγονός.
η ανανοηματοδότηση που δίνεται σε ένα γεγονός, δηλαδή η προσαρμογή του μηνύματός του στα νέα δεδομένα. Αυτό συνέβη και με την περίπτωση της ανάστασης του Ιησού.
Κατανοώ ότι αυτό το σημείωμα μπορεί να θεωρηθεί ως βλάσφημο από μερικούς. Ωστόσο η πρόθεσή μας δεν είναι αυτή. Αντιμετωπίζουμε την ανάσταση όχι ως ζήτημα θρησκευτικής πίστης, αλλά ως ιστορικό γεγονός.
Θεοί που πεθαίνουν και ανασταίνονται την άνοιξη
Η ιστορική έρευνα καταγράφει θρύλους, μύθους και διηγήσεις για αναστάσεις θεών μέσα στην άνοιξη. Αυτό δεν είναι τυχαίο αφού την άνοιξη έχουμε την αναγέννηση της φύσης. Και μέσα από τις αναστάσεις τους οι διάφοροι θεοί ήθελαν να στείλουν το μήνυμα της αναγέννησης του ανθρώπου.
Η ιστορική έρευνα, λοιπόν, καταδεικνύει ότι η πίστη στο θάνατο και στην ανάσταση δεν αποτελεί χριστιανική ανακάλυψη. Ακόμα θα λέγαμε πως ορισμένα χριστιανικά τελετουργικά τυπικά του Πάσχα είναι αντιγραφή και αναπροσαρμογή τελετών που γίνονται προς τιμή παλαιότερων «ειδωλολατρικών» θεών.
Επίσης, θάνατοι θεών (και μάλιστα με σταύρωση) και ανάστασή τους καταγράφονται σχεδόν σε όλον τον γνωστό κόσμο από αρχαιοτάτων χρόνων, αιώνες πριν την εμφάνιση του χριστιανισμού.
Στην αμερικανική ήπειρο
Όσο κι αν ακουστεί περίεργο, ανάσταση θεού είχαμε και στη μακρινή σε μας αμερικανική ήπειρο. Ο Εμμανουήλ Γιαροσλάφσκι στο βιβλίο του «Πώς γεννιούνται, ζουν και πεθαίνουν οι
θεοί και οι θεές» σημειώνει: «… όταν οι Ευρωπαίοι ανακάλυψαν τη Νότια Αμερική και γνώρισαν τη θρησκεία των εκεί λαών, διαπίστωσαν με κατάπληξη ότι ανάμεσα σ’ εκείνους τους λαούς, που ως τότε δεν είχαν έλθει σ’ επαφή με τον χριστιανικό κόσμο, υπήρχε η ίδια πίστη σ’ ένα θεό που πεθαίνει και ανασταίνεται».
Σύμφωνα με τους μεξικάνικους θρύλους, ο θεός Κουετζαλκοάτλ είχε σταυρωθεί σ’ έναν ξύλινο σταυρό. Οι Μεξικανοί πίστευαν ότι ο θεός είχε φονευθεί μ’ αυτόν τον βάρβαρο τρόπο γιατί εκείνοι, που ήρθε να σώσει, στάθηκαν αγνώμονες.
Ο Κουετζαλκοάτλ σταυρώθηκε πάνω σε ένα βουνό εν μέσω δύο εγκληματιών, τάφηκε για τρεις ημέρες και αναστήθηκε από τους νεκρούς, υποσχόμενος ότι θα επιστρέψει ως νέος ήλιος σε μία δεύτερη παρουσία του επί γης που θα σώσει οριστικά το γένος των ανθρώπων. Οι ομοιότητες που παρουσιάζει αυτός ο θρύλος με τα όσα γνωρίζουμε για τον Ιησού είναι αξιοσημείωτες.
Στην εργασία του «Το αρχαίο Μεξικό», ο Κίνγκσμπο Ρονγκ λέει ότι οι αρχαίοι κάτοικοι της χερσονήσου Γιουκάταν λάτρευαν ένα σωτήρα που τον έλεγαν Μπακάμπ και είχε γεννηθεί από την άμωμο παρθένα Τσιριμπίρας και ήταν στεφανωμένος με ακάνθινο στεφάνι. Σύμφωνα με την παράδοση κι αυτός σταυρώθηκε πάνω σ’ έναν ξύλινο σταυρό. Έμεινε πεθαμένος 3 μέρες, αναστήθηκε και αναλήφθηκε στον ουρανό.
Ανάμεσα στους δεκάδες «μαρτυρήσαντες» για το καλό των ανθρώπων θεούς, ξεχωρίζει και ο ύπατος του Σκανδιναβο-γερμανικού Πανθέου, Θεός Όντιν, που σταυρώθηκε πάνω στο Δένδρο της Ζωής.
Στη Μέση Ανατολή
Ερχόμενοι κοντά στην περιοχή μας συναντούμε μέσα στους βαβυλωνιακούς θρύλους τον Μαρντούκ, ο οποίος ήταν ο δημιουργός, ο λυτρωτής και ο σωτήρας του κόσμου.
Αυτός που απάλλαξε τους
ανθρώπους από κάθε ανάγκη, θεραπεύοντας αρρώστους και ανασταίνοντας νεκρούς. Εκείνοι που προσκυνούσαν τον Μαρντούκ πίστευαν ότι πεθαίνει το χειμώνα και ανασταίνεται την άνοιξη.
Πλατιά διαδεδομένη σ’ ολόκληρη την Ανατολή ήταν και η λατρεία του θεού Άδωνη, η λατρεία του οποίου έφτασε και μέχρι την Ιουδαία, στην οποία γεννήθηκε πολύ αργότερα ο Ιησούς Χριστός.
Σύμφωνα με το θρύλο, ο Άδωνις πεθαίνει αλλά ύστερα από τρεις ημέρες ανασταίνεται. Οι τελετουργίες της ταφής του θεού αυτού μοιάζουν πολύ με τις τελετουργίες της χριστιανικής παράδοσης σε σχέση με τον επιτάφιο.
Το ίδιο διαδεδομένη ήταν και η λατρεία του θεού Άττι και της μητέρας του, της «μεγαλόπρεπης μάνας» των θεών, Κυβέλης, θεάς της Φρυγίας, όπως και του Μελκάρτ, του θεού των Φοινίκων της Τύρας, η οποία είχε διαδοθεί πάνω από 1.000 χρόνια, πριν την εμφάνιση του χριστιανισμού.
Παρόμοια περίπτωση είναι επίσης ο θεός Σαντάν και ο θεός Ιμπραέζ στην Καππαδοκία.
Οι ιστορικοί της προγενέστερης του χριστιανισμού εποχής περιέγραψαν λεπτομερειακά την πλατιά διαδεδομένη λατρεία της Αιγύπτιας θεάς Ίσιδας και του θεού Σεράπιδα (Όσιρις). Αυτή η λατρεία ήταν γνωστή σ’ όλα τα παράλια της Μεσογείου, δηλαδή εκεί ακριβώς όπου έμελλε να διαδοθεί αργότερα ο χριστιανισμός. Τον καιρό των Πτολεμαίων η λατρεία αυτή ήταν η πιο διαδεδομένη στον ελληνορωμαϊκό κόσμο. Όπως οι χριστιανοί χρησιμοποίησαν αργότερα, με τον τρόπο τους, τις αιγυπτιακές συριακές, ασσυριακές κλπ παραδόσεις και δοξασίες, το ίδιο και οι Ρωμαίοι προσπάθησαν να προσαρμόσουν στις αντιλήψεις τους τη λατρεία της Ίσιδας και του Σέραπι.
Ο Μίθρας
Ας δούμε όμως και τον Μίθρα που πάνω από 1.000 χρόνια πριν το χριστιανισμό θεωρείτο θεός των φυτών, θεός της γονιμότητας και η λατρεία του ήταν πολύ διαδεδομένη στις χώρες όπου οι άνθρωποι ασχολούνταν με τη γεωργία. Ο Μίθρας ήταν γιος θεού και γεννήθηκε σε μία σπηλιά!
Οι οπαδοί του Μίθρα συνήθιζαν το τελετουργικό δείπνο, που προσομοιάζει με τον μυστικό δείπνο του Ιησού, στο οποίο έτρωγαν αγιασμένο ψωμί και έπιναν κρασί, κοινωνώντας από το σώμα και το αίμα του Μίθρα. Επίσης, τα πλυσίματα που συνήθιζαν να κάνουν οι λάτρεις του Μίθρα μοιάζουν πάρα πολύ με το χριστιανικό μυστήριο της βάπτισης.
Στην Ελλάδα
Στα ελληνικά θρησκευτικά δρώμενα έχουμε αρκετές περιπτώσεις που προσομοιάζουν με τα χριστιανικά. Έχουμε τον σταυρωμένο Προμηθέα, τον Ιδαίο Δία της Κρήτης που κάθε χρόνο γιορταζόταν ο θάνατος και η ανάστασή του στα Κρητικά μυστήρια και τέλος τον Διόνυσο που πεθαίνει σαν Διόνυσος Ζαγρέας για να αναστηθεί σαν Διόνυσος Ελευθερέας, σωτήρας και
ελευθερωτής των ώριμων ψυχών.
Λόγω του περιορισμένου χώρου που έχουμε στη διάθεσή μας θα αναφερθούμε επιγραμματικά σε αυτά. Την άνοιξη, λοιπόν, στην Ελλάδα πανηγύριζαν τη γιορτή της ανάστασης του θεού Διόνυσου (Βάκχος).
Σύμφωνα μ’ ένα μύθο, ο Διόνυσος είναι γιος του Δία και της Περσεφόνης. Καταδιώκεται από τους Τιτάνες που τους στέλνει η Ήρα. Ο Διόνυσος συλλαμβάνεται και κατατεμαχίζεται, αλλά μένει μόνον η καρδιά του. Τότε ο Δίας ανασταίνει τον Διόνυσο. Η ανάσταση του Διόνυσου γιορταζόταν την άνοιξη. Οι αναστάσιμες τελετές γίνονταν σε όλη την Ελλάδα και αυτό γινόταν πολύ πριν την εμφάνιση του χριστιανισμού.
Παρόμοια λατρεία συναντούμε και στην περίπτωση του Κρηταγενούς Ζεύς ή Φελχανού που πεθαίνει και ανασταίνεται. Ο θάνατός του συμβολικά απεικονίζεται πάνω σε ισοσκελή σταυρό, στις τέσσερις δηλαδή δυνάμεις της (ανα)δημιουργίας και στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, γήινα και συμπαντικά.
Εδώ πρέπει να σημειώσουμε την εκτεταμένη θρησκευτική, λυτρωτική χρήση του σταυρού και στον ελλαδικό και νοτιοϊταλικό χώρο, αλλά και από τους Αιγύπτιους πολύ πριν την εμφάνιση του χριστιανισμού.
Ο συμβολισμός
Ιστορικά βλέποντας και αναλύοντας τους μύθους και τις δοξασίες, ο καθηγητής της Κλασικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Μιχάλης Α. Τιβέριος σημειώνει σε άρθρο του στο «Βήμα» των Αθηνών (17-01-1999):
Από Ατέχνως με Τίτλο:
Αναστημένοι θεοί από την αρχαιότητα μέχρι τον Ιησού
Πλατιά διαδεδομένη σ’ ολόκληρη την Ανατολή ήταν και η λατρεία του θεού Άδωνη, η λατρεία του οποίου έφτασε και μέχρι την Ιουδαία, στην οποία γεννήθηκε πολύ αργότερα ο Ιησούς Χριστός.
Σύμφωνα με το θρύλο, ο Άδωνις πεθαίνει αλλά ύστερα από τρεις ημέρες ανασταίνεται. Οι τελετουργίες της ταφής του θεού αυτού μοιάζουν πολύ με τις τελετουργίες της χριστιανικής παράδοσης σε σχέση με τον επιτάφιο.
Το ίδιο διαδεδομένη ήταν και η λατρεία του θεού Άττι και της μητέρας του, της «μεγαλόπρεπης μάνας» των θεών, Κυβέλης, θεάς της Φρυγίας, όπως και του Μελκάρτ, του θεού των Φοινίκων της Τύρας, η οποία είχε διαδοθεί πάνω από 1.000 χρόνια, πριν την εμφάνιση του χριστιανισμού.
Παρόμοια περίπτωση είναι επίσης ο θεός Σαντάν και ο θεός Ιμπραέζ στην Καππαδοκία.
Οι ιστορικοί της προγενέστερης του χριστιανισμού εποχής περιέγραψαν λεπτομερειακά την πλατιά διαδεδομένη λατρεία της Αιγύπτιας θεάς Ίσιδας και του θεού Σεράπιδα (Όσιρις). Αυτή η λατρεία ήταν γνωστή σ’ όλα τα παράλια της Μεσογείου, δηλαδή εκεί ακριβώς όπου έμελλε να διαδοθεί αργότερα ο χριστιανισμός. Τον καιρό των Πτολεμαίων η λατρεία αυτή ήταν η πιο διαδεδομένη στον ελληνορωμαϊκό κόσμο. Όπως οι χριστιανοί χρησιμοποίησαν αργότερα, με τον τρόπο τους, τις αιγυπτιακές συριακές, ασσυριακές κλπ παραδόσεις και δοξασίες, το ίδιο και οι Ρωμαίοι προσπάθησαν να προσαρμόσουν στις αντιλήψεις τους τη λατρεία της Ίσιδας και του Σέραπι.
Ο Μίθρας
Ας δούμε όμως και τον Μίθρα που πάνω από 1.000 χρόνια πριν το χριστιανισμό θεωρείτο θεός των φυτών, θεός της γονιμότητας και η λατρεία του ήταν πολύ διαδεδομένη στις χώρες όπου οι άνθρωποι ασχολούνταν με τη γεωργία. Ο Μίθρας ήταν γιος θεού και γεννήθηκε σε μία σπηλιά!
Οι οπαδοί του Μίθρα συνήθιζαν το τελετουργικό δείπνο, που προσομοιάζει με τον μυστικό δείπνο του Ιησού, στο οποίο έτρωγαν αγιασμένο ψωμί και έπιναν κρασί, κοινωνώντας από το σώμα και το αίμα του Μίθρα. Επίσης, τα πλυσίματα που συνήθιζαν να κάνουν οι λάτρεις του Μίθρα μοιάζουν πάρα πολύ με το χριστιανικό μυστήριο της βάπτισης.
Στην Ελλάδα
Ας έρθουμε όμως στα πιο κοντινά μας, στην Ελλάδα.
Ο εσταυρωμένος Διόνυσος (Ορφέας) Βάκχος
Στα ελληνικά θρησκευτικά δρώμενα έχουμε αρκετές περιπτώσεις που προσομοιάζουν με τα χριστιανικά. Έχουμε τον σταυρωμένο Προμηθέα, τον Ιδαίο Δία της Κρήτης που κάθε χρόνο γιορταζόταν ο θάνατος και η ανάστασή του στα Κρητικά μυστήρια και τέλος τον Διόνυσο που πεθαίνει σαν Διόνυσος Ζαγρέας για να αναστηθεί σαν Διόνυσος Ελευθερέας, σωτήρας και
ελευθερωτής των ώριμων ψυχών.
Λόγω του περιορισμένου χώρου που έχουμε στη διάθεσή μας θα αναφερθούμε επιγραμματικά σε αυτά. Την άνοιξη, λοιπόν, στην Ελλάδα πανηγύριζαν τη γιορτή της ανάστασης του θεού Διόνυσου (Βάκχος).
Σύμφωνα μ’ ένα μύθο, ο Διόνυσος είναι γιος του Δία και της Περσεφόνης. Καταδιώκεται από τους Τιτάνες που τους στέλνει η Ήρα. Ο Διόνυσος συλλαμβάνεται και κατατεμαχίζεται, αλλά μένει μόνον η καρδιά του. Τότε ο Δίας ανασταίνει τον Διόνυσο. Η ανάσταση του Διόνυσου γιορταζόταν την άνοιξη. Οι αναστάσιμες τελετές γίνονταν σε όλη την Ελλάδα και αυτό γινόταν πολύ πριν την εμφάνιση του χριστιανισμού.
Παρόμοια λατρεία συναντούμε και στην περίπτωση του Κρηταγενούς Ζεύς ή Φελχανού που πεθαίνει και ανασταίνεται. Ο θάνατός του συμβολικά απεικονίζεται πάνω σε ισοσκελή σταυρό, στις τέσσερις δηλαδή δυνάμεις της (ανα)δημιουργίας και στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, γήινα και συμπαντικά.
Εδώ πρέπει να σημειώσουμε την εκτεταμένη θρησκευτική, λυτρωτική χρήση του σταυρού και στον ελλαδικό και νοτιοϊταλικό χώρο, αλλά και από τους Αιγύπτιους πολύ πριν την εμφάνιση του χριστιανισμού.
Ο συμβολισμός
Ιστορικά βλέποντας και αναλύοντας τους μύθους και τις δοξασίες, ο καθηγητής της Κλασικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Μιχάλης Α. Τιβέριος σημειώνει σε άρθρο του στο «Βήμα» των Αθηνών (17-01-1999):
«Έχοντας όλα αυτά υπόψη και συγχρόνως το δέος που αισθάνονταν τότε οι πιστοί, καθώς έβλεπαν τον μυστηριώδη και ανεξήγητο τρόπο με τον οποίο ο μούστος μετατρεπόταν σε κρασί, κατανοούμε καλύτερα και το γιατί η νέα θρησκεία του Ναζωραίου θέλησε να οικειοποιηθεί τόσο το θείο αυτό δώρο του Διονύσου όσο και ένα από τα βασικά σύμβολά του, την κληματαριά.
Το γεγονός αυτό προκάλεσε τις αντιδράσεις των οπαδών της παλαιάς θρησκείας, που κατηγορούσαν τους χριστιανούς ότι τους υφαρπάζουν τα ιερά και τα όσιά τους. (…) Αλλά το γεγονός ότι ο χριστιανισμός υιοθέτησε τα σύμβολα αυτά της παλαιάς θρησκείας είχε αποτέλεσμα να μην μπορέσει να απαλλαγεί εύκολα από τον Διόνυσο, παρ’ όλο που από πολύ νωρίς τον ενέταξε στους μεγαλύτερους πολέμιους του Ιησού».
Βιβλιογραφία
• Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ «Επιστήμη και Θρησκεία», Μόσχα 1960, Αθήνα 1962.
• Κάρεν Άρμστρονγκ «Η ιστορία του Θεού», εκδ. Φιλίστωρ, β’ έκδοση 1998.
• Γιάννη Κορδάτου «Αρχαίες Θρησκείες και χριστιανισμός», εκδ. Μπουκουμάνη 1973.
• Harvey Spencer Lewis «Η μυστικιστική ζωή του Ιησού», εκδ. Τετρακτύς, πρώτη έκδοση 1929.
• Γιάννη Κορδάτου «Ιησούς Χριστός και Χριστιανισμός», τόμ. Α’ και Β’, εκδ. Μπουκουμάνη, 1975.
• Λιλή Ζωγράφου «ΑΝΤΙΓΝΩΣΗ τα δεκανίκια του καπιταλισμού», εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 1974.
• Θωμά Μάρα «Οι αντιφάσεις της Καινής Διαθήκης», εκδ. Δίβρης, 1979.
• Γ. Γρηγορομιχελάκης «Δεκαπέντε εσταυρωμένοι και αναστημένοι σωτήρες», εκδόσεις Δαδούχος, 2003.
Επιμέλεια: Μιχάλης Μιχαήλ / Χαραυγή
Βιβλιογραφία
• Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ «Επιστήμη και Θρησκεία», Μόσχα 1960, Αθήνα 1962.
• Κάρεν Άρμστρονγκ «Η ιστορία του Θεού», εκδ. Φιλίστωρ, β’ έκδοση 1998.
• Γιάννη Κορδάτου «Αρχαίες Θρησκείες και χριστιανισμός», εκδ. Μπουκουμάνη 1973.
• Harvey Spencer Lewis «Η μυστικιστική ζωή του Ιησού», εκδ. Τετρακτύς, πρώτη έκδοση 1929.
• Γιάννη Κορδάτου «Ιησούς Χριστός και Χριστιανισμός», τόμ. Α’ και Β’, εκδ. Μπουκουμάνη, 1975.
• Λιλή Ζωγράφου «ΑΝΤΙΓΝΩΣΗ τα δεκανίκια του καπιταλισμού», εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 1974.
• Θωμά Μάρα «Οι αντιφάσεις της Καινής Διαθήκης», εκδ. Δίβρης, 1979.
• Γ. Γρηγορομιχελάκης «Δεκαπέντε εσταυρωμένοι και αναστημένοι σωτήρες», εκδόσεις Δαδούχος, 2003.
Επιμέλεια: Μιχάλης Μιχαήλ / Χαραυγή
Αναστημένοι θεοί από την αρχαιότητα μέχρι τον Ιησού
