Οι παλιές φυλακές της Σπάρτης, κοντά στους πρόποδες του Ταϋγέτου, καθώς και του Γυθείου, αποτέλεσαν τόπους βασανιστηρίων αγωνιστών, κυρίως κομμουνιστών, άνανδρων δολοφονιών αλλά και εκπληκτικών απελευθερώσεων μετά από στρατιωτικές επιχειρήσεις. Στα κολαστήρια αυτά μαρτύρησαν αλύγιστοι χιλιάδες αγωνιστές που πολλές φορές ήρθαν αντιμέτωποι όχι μόνο με τους βασανιστές και τους εκτελεστές τους, αλλά και με τους χιτοMAYδες και με τους χωροφύλακες, οι οποίοι οπλισμένοι σαν αστακοί μπήκαν για να δολοφονήσουν άοπλους ανθρώπους.
Από τα γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία της Λακωνίας και του λαϊκού κινήματος γενικότερα και είχαν ως επίκεντρο τα κολαστήρια αυτά, αναφέρουμε: Την απελευθέρωση των 230 κρατούμενων αγωνιστών από τις φυλακές της Σπάρτης στις 13 του Φλεβάρη του 1947 μετά από αριστοτεχνική επιχείρηση των δυνάμεων του ΔΣΕ (με διεθνή αντίκτυπο), χωρίς καμιά απώλεια. Την απελευθέρωση των κρατουμένων από τις φυλακές του Γυθείου στις 21 του Φλεβάρη του 1948 μετά από επιχείρηση των ανταρτών.
Στις φυλακές του Γυθείου ξεχύθηκαν στις 22 του Μάρτη 1947 πάνοπλοι χιτοσυμμορίτες και εκτέλεσαν ομαδικά 31 κρατούμενους αγωνιστές. Αλλους 8 εκτέλεσαν αφού τους απήγαγαν από τα κρατητήρια της Χωροφυλακής. Είχε προηγηθεί τα Χριστούγεννα του '46 καλά οργανωμένη επίθεση των χιτοτρομοκρατών στους 300 κρατουμένους της ίδιας φυλακής, οι οποίοι σώθηκαν μόνο και μόνο χάρη στα μέτρα αυτοπροστασίας που είχαν λάβει.
 |
Στο βάθος διακρίνεται ο Ταΰγετος, ένα από τα βουνά του Μοριά όπου στήθηκαν αξιόμαχα λημέρια των μαχητών του ΔΣΠ
|
Αλλη μια μαύρη σελίδα στην ιστορία καταγράφηκε στις 13 του Απρίλη του 1948 όταν χωροφύλακες επιτέθηκαν ενάντια στους κρατουμένους στις φυλακές της Σπάρτης. Τη μέρα αυτή, χωροφύλακες, σε έξαλλη κατάσταση από το θάνατο του διοικητή τους από νάρκη, εισέβαλαν στα κελιά των κρατούμενων αγωνιστών πυροβολώντας με αυτόματα και επαναληπτικά όπλα και σκότωσαν 27 κρατουμένους ενώ τραυμάτισαν σοβαρά άλλους 5. Μεταξύ των νεκρών και ο διοικητής της φυλακής, ονόματι Δημήτρης Φίτσιος, αντισυνταγματάρχης, ο οποίος, στην προσπάθειά του να τους αποτρέψει, δολοφονήθηκε επί τόπου.
Μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας το λαϊκοδημοκρατικό κίνημα της Πελοποννήσου δέχτηκε εκείνη την περίοδο ένα ισχυρό πλήγμα από τις κυβερνητικές δυνάμεις και τις παρακρατικές συμμορίες. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Αθήνα, τη βιτρίνα της «αστικής δημοκρατίας» εκείνης της περιόδου, είχαν καταφύγει 18.000 Μεσσήνιοι και άλλοι τόσοι Λάκωνες αγωνιστές, καθώς και 30.000 καταδιωκόμενοι από τους άλλους νομούς του Μοριά. Μετά τη δολοφονία δύο μελών του Γραφείου Περιοχής Πελοποννήσου του ΚΚΕ και την αναγκαστική φυγή πολλών άλλων μελών του στην Αθήνα, στην Πελοπόννησο έμειναν μόνο δύο μέλη του, ο Νίκος Μπελογιάννης και ο Βαγγέλης Ρογκάκος, οι οποίοι τον Ιούλη του 1946, συγκροτώντας τις πρώτες ένοπλες ομάδες στη Λακωνία, έβαλαν τα θεμέλια του Δημοκρατικού Στρατού Πελοποννήσου.
 |
Από το αρχείο του Βαγγέλη Ρογκάκου: Η επικοινωνία γινόταν πολλές φορές και με κρυπτογραφημένα μηνύματα
|
Την περίοδο Φλεβάρης - Ιούλης 1946, ισχυρό πλήγμα δέχτηκε και η ΝΕ Μεσσηνίας του ΚΚΕ, έπειτα από το «Κίνημα Μαγγανά» (20/01/1946), όπως καθιερώθηκε να λέγεται από το αστικό κράτος της δεξιάς η αιματηρή εισβολή της συμμορίας Μαγγανά στην Καλαμάτα. Η κατάληψη της πόλης από την ένοπλη συμμορία του Μαγγανά, του ανθρώπου που είχε καταδικαστεί μάλιστα σε ισόβια δεσμά για συνεργασία με τους ναζί, καθώς και το τρομοκρατικό όργιο που ακολούθησε (δολοφονίες, ληστείες, βιασμοί, ξυλοδαρμοί, βασανιστήρια, συλλήψεις ΕΛΑΣιτών, κομμουνιστών) έγιναν με την απόλυτη ανοχή της κυβέρνησης, αν όχι με την παρότρυνσή της.
Η μόνη που κατάφερε να διατηρήσει τις Οργανώσεις της, παρά το τρομοκρατικό όργιο την εποχή εκείνη, ήταν η ΝΕ Λακωνίας του ΚΚΕ, η οποία στην κατάλληλη στιγμή, όταν οι ένοπλες συμμορίες ετοιμάζονταν να μπουν στη Σπάρτη, ανέπτυξε επιθετική τακτική και κατάφερε έτσι όχι μόνο να διατηρήσει τις θέσεις της σε όλη τη Λακωνία, αλλά και να μετατρέψει τις ολιγομελείς ομάδες των καταδιωκόμενων αγωνιστών, που είχαν καταφύγει στον Πάρνωνα και στον Ταϋγετο, σε ένοπλα τμήματα, τα οποία εξελίχτηκαν στην πορεία στο ΔΣΠ.
Γραμματέας της ηρωικής αυτής ΝΕ ήταν ο Βαγγέλης Ρογκάκος και μέλη της οι Μήτσος Κοττής, πρόεδρος του ΕΚ Γυθείου, Λυκούργος Γιαννούκος, γιατρός, Νίκος Λάτσης, δικηγόρος, Αθηνά Μπενέκου, δασκάλα, Χριστόφορος Κώνστας, οικονομολόγος, Γιώργης Παπαδόπουλος, καθηγητής μαθηματικών, Χρήστος Κακούρος, καθηγητής, Βαγγέλης Πετρακάκος, αγρότης, Ανδρέας Καβαλλιεράκης, αγρότης, και Κοσμάς Αναστασόπουλος, δικηγόρος. Κανένας από τους ηρωικούς αυτούς κομμουνιστές δεν επέζησε. Επεσαν όλοι τους ηρωικά στα πεδία των μαχών, στη διάρκεια του τρίχρονου ηρωικού αγώνα του ΔΣΕ.
Η επιχείρηση της Σπάρτης
 |
Εγγραφο που αποκαλύπτει τη σύνδεση του αστικού κράτους με τις παρακρατικές συμμορίες. Αλλωστε ποτέ δεν ήταν κρυφές...
|
Μια από τις πρώτες επιτυχημένες επιχειρήσεις του Δημοκρατικού Στρατού Πελοποννήσου, με διεθνή αντίκτυπο, αποτέλεσε η μάχη στη Σπάρτη και η απελευθέρωση των κρατουμένων από τις φυλακές. Συγκεκριμένα, τη νύχτα της 12 προς 13 του Φλεβάρη 1947, τμήμα 150 ανταρτών, με διοίκηση τους Κονταλώνη, Πρεκεζέ και Γιαννούκο, χτύπησε αιφνιδιαστικά τη φρουρά των φυλακών Σπάρτης. Ταυτόχρονα δε ομάδες μαχητών του ΔΣΠ (Πέρδικας, Καστάνης, Γιώργος Πρεκεζές) προέβησαν σε παραπλανητικές κρούσεις σε άλλα σημεία, στο κέντρο και στη νοτιοδυτική πλευρά της πόλης, όπου καθήλωσαν τμήματα του κυβερνητικού στρατού και της χωροφυλακής.
Μετά από ολιγόωρη μάχη, εξουδετερώθηκε η φρουρά των φυλακών και απελευθερώθηκαν 240 πολιτικοί κρατούμενοι, οι 170 από τους οποίους με επικεφαλής τα στελέχη του ΚΚΕ Κοντογιωργάκο και Οικονομάκη προσχώρησαν στο ΔΣΕ. Το σχέδιο του Κονταλώνη ήταν άρτιο από κάθε άποψη καθώς πέρα από το γεγονός ότι απελευθέρωσαν τους κρατούμενους κανείς από τους αντάρτες δεν έπαθε τίποτα, πλην δύο που τραυματίστηκαν ελαφρά.
Η επιτυχία αυτή ήταν σταθμός στην ανάπτυξη του ΔΣΠ, είχε δε και τεράστια πολιτική σημασία γιατί έγινε σε μια περίοδο που στην Αθήνα βρισκόταν η «Βαλκανική Επιτροπή του ΟΗΕ», η οποία είχε συσταθεί ...για να ερευνήσει και αποφανθεί για τις καταγγελίες των Αγγλοαμερικανών ότι οι γειτονικές στην Ελλάδα σοσιαλιστικές χώρες υποκινούσαν τον εμφύλιο πόλεμο στην Ελλάδα και εφοδίαζαν με πολεμικό υλικό το ΔΣΕ!1
 |
Οι φυλακές στο Γύθειο, όπως σώζονται σήμερα.
|
Οπως σημειώνει χαρακτηριστικά ο στρατηγός Τσιγγούνης στο βιβλίο του «Ο Συμμοριτισμός στην Πελοπόννησο», «η επιτυχία αυτή, εκτός της σημαντικής ποσοτικής αυξήσεώς των, είχε μεγίστην σημασίαν. Διότι συνέπεσεν με την άφιξη της Βαλκανικής Επιτροπής αφ' ενός και αφ' ετέρου εδόθη η εντύπωσις ότι οι κομμουνιστοσυμμορίτες υπερτερούν εις τόλμην, αποφασιστικότητα και ικανότητα, αφού δύνανται να προσβάλλωσι αποτελεσματικώς πόλεις φρουρουμένας, πλην της Χωροφυλακής, και υπό μονάδων Στρατού».
Με την επιχείρηση της Σπάρτης είχε ασχοληθεί αργότερα ο Ν. Μπελογιάννης (ο στόχος αυτός είχε υποδειχτεί από τον ίδιο, πριν αναχωρήσει για τη Βόρεια Ελλάδα), ο οποίος σε ειδικό άρθρο του, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Δημοκρατικός Στρατός»2με τον τίτλο «Επίθεση σε κατοικημένους χώρους» είχε, μεταξύ άλλων, γράψει και τα εξής:
«Η επιχείρηση της Σπάρτης μπορεί εδώ να αναφερθεί σαν ένα καλό παράδειγμα από την πλευρά:
1) Της καλής εκλογής του στόχου
2) Της συγκέντρωσης πάνω σ' αυτόν πολύ υπέρτερων δυνάμεων με ταυτόχρονη απασχόληση και σύγχυση σ' όλους τους άλλους τομείς της εχθρικής διάταξης
3) Της παραπλάνησης του εχθρού και
4) Του αιφνιδιασμού
Το κύριο πρόβλημα που απασχολούσε τότε το Αρχηγείο Πελοποννήσου ήταν η αύξηση της δύναμής του με εθελοντές μαχητές. Η καλύτερη λύση ήταν η απελευθέρωση των αγωνιστών από τις φυλακές της Σπάρτης. Το Αρχηγείο προσανατόλισε αμέσως προς τη Σπάρτη όλες σχεδόν τις δυνάμεις του. Το μεσημέρι της 22 του Φλεβάρη μία γερή ομάδα ανταρτών εμφανίστηκε επιδειχτικά σ' ένα χωριό 5 χιλιόμετρα προς Νότο της Σπάρτης. Οι μοναρχοφασίστες αμέσως κινητοποίησαν δυνάμεις κι άρχισαν να καταδιώκουν την ομάδα, που τους παράσυρε δεκάδες χιλιόμετρα μακριά από την πόλη. Τη νύχτα της ίδιας μέρας εκδηλώθηκε αιφνιδιαστικά η επίθεση ενάντια στη Σπάρτη από βόρεια κατεύθυνση. Οι κύριες δυνάμεις επιτέθηκαν στις φυλακές και οι υπόλοιπες απασχολούσαν τα άλλα σημεία στήριξης της εχθρικής άμυνας, ενώ άλλες μικροομάδες είχαν εισδύσει παντού στην πόλη και προκαλούσαν σύγχυση και πανικό στον εχθρό.
 |
Ο προθάλαμος των μελλοθάνατων αγωνιστών που στήθηκε στο Παναρκαδικό γήπεδο της Τρίπολης το χειμώνα του 1948 - 1949
|
Ετσι ο αντικειμενικός σκοπός πραγματοποιήθηκε χωρίς μεγάλη δυσκολία. Ας σημειωθεί επίσης ότι ηδιοίκηση σε συνεργασία με τα στελέχη-εκτελεστές, είχε προβλέψει και όλες σχεδόν τις λεπτομέρειες, καθώς και όλες τις πιθανές εξελίξεις της επιχείρησης».
Μαρτύρησαν γιατί διακρίνονταν από ανυπόταχτη σκέψη
Ο Σταύρος Μιχαλακάκος, μαχητής του ΔΣ Πελοποννήσου, στην εκδήλωση που πραγματοποίησε η Επιτροπή Περιοχής Πελοποννήσου του ΚΚΕ και η ΝΕ Λακωνίας τον περασμένο Νοέμβρη προς τιμήν όλων όσοι πέρασαν και μαρτύρησαν από τις φυλακές της Σπάρτης αλλά και του Γυθείου εκείνη την περίοδο, σημείωσε χαρακτηριστικά: «Οι φυλακές της Σπάρτης ήταν τόπος μαρτυρίου. Πολλοί σύντροφοι και συναγωνιστές βασανίστηκαν. Εδώ πέρασαν ατέλειωτες ώρες και μέρες κλεισμένοι και απομονωμένοι από τον έξω κόσμο. Η κύρια κατηγορία που τους απέδωσαν ήταν ότι διακρίνονταν από ανυπόταχτη σκέψη και ως ελεύθεροι άνθρωποι πάλεψαν για να φύγουν οι κατακτητές από τη χώρα μας. Πολλοί από τους αδούλωτους αυτούς - τους σταυραετούς της λευτεριάς - μαρτύρησαν, βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν από το δοσίλογο κράτος και τους συνεργάτες των κατακτητών. Από αυτές τις φυλακές πέρασαν εκατοντάδες συναγωνιστές και σύντροφοι και εκτελέστηκαν. Στο Μονοδέντρι 118, στην Κοκκινόλουτσα 45, στο Αλεποχώρι 32, στην Ανάληψη της Σπάρτης 25, στην Τρύπη 55, στον Πασσαβά Γυθείου 50, στη Μονεμβασιά 10 καθώς και σε πολλά άλλα μέρη και χωριά της Λακωνίας και του Μοριά. Οι φυλακές της Σπάρτης και του Γυθείου είναι χώροι ιστορικής μνήμης. Γι' αυτό πρέπει να γίνουν ιστορικά διατηρητέα μνημεία, για να τιμάμε τη μνήμη όσων έπεσαν στην άνιση πάλη και αγώνα για μια ελεύθερη, πιο δίκαιη και ειρηνική ζωή».
Η απελευθέρωση αγωνιστών από τις φυλακές Γυθείου...
 |
Παρέλαση μαχητών του ΔΣΠ στο χώρο του Αρχηγείου στο Μαίναλο υπό το βλέμμα της ηγεσίας τους. Διακρίνονται ο Στέφανος Γκιουζέλης, αρχηγός της 3ης Μεραρχίας, και ο Βαγγέλης Ρογκάκος, Πολιτικός Επίτροπος
|
Μια ακόμη επιτυχημένη επιχείρηση απελευθέρωσης 40 αγωνιστών από φυλακές χωρίς να ανοίξει μύτη, αυτή τη φορά στο Γύθειο, πραγματοποιήθηκε στις 20 του Φλεβάρη του 1948 από το ΔΣΠ. Ο Αρίστος Καμαρινός, ταγματάρχης του ΔΣΠ, στο βιβλίο του «Ο εμφύλιος πόλεμος στην Πελοπόννησο», σημειώνει σχετικά με την επιχείρηση: «Τις βραδινές ώρες της 20/02/1948, τμήμα του Αρχηγείου Πάρνωνα, με επικεφαλής της τη διοίκησή του (Θ. Πρεκεζές, Γ. Ατζακλής), αφού απομόνωσε την πόλη του Γυθείου - ανατίναξε τη "γέφυρα Βασιλοποτάμου" και απέκοψε τις τηλεφωνικές επικοινωνίες - χτύπησε τη φρουρά του κυβερνητικού στρατού στο Γύθειο και απελευθέρωσε από τις φυλακές 40 αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, οι οποίοι κατατάγηκαν στο Δημοκρατικό Στρατό. Μεταξύ των απελευθερωθέντων αγωνιστών ήταν και το ανώτερο στέλεχος του ΚΚΕ, Γραμματέας της ΝΕ Λακωνίας του ΚΚΕ στην περίοδο της Κατοχής, ο γεωπόνος Θεόδωρος Κατσίβας (Φωτιάς).
Ο αιφνιδιασμός της φρουράς των φυλακών ήταν πλήρης. Σε αυτό συντέλεσε και το συνηθισμένο αντάρτικο τέχνασμα. Κατά την ώρα της επίθεσης στις φυλακές οι αντάρτες φορούσαν χωροφυλακίστικες στολές! Σκοτώθηκαν 8 χωροφύλακες. Δεν έγινε επιμελητειακή εκμετάλλευση, ούτε πάρθηκαν πολλά λάφυρα, γιατί ο καθορισμένος "ωφέλιμος χρόνος επίθεσης" είχε παρέλθει. Επρεπε να γίνει σύμπτυξη των τμημάτων του Αρχηγείου Πάρνωνα, γιατί είχαν κινηθεί κυβερνητικές στρατιωτικές δυνάμεις, από διάφορες κατευθύνσεις, και σε ορισμένα σημεία είχαν αρχίσει συγκρούσεις με τμήματα ανταρτών, που είχαν καταλάβει θέσεις ως πλαγιοφυλακές του τμήματος του ΔΣ που είχε μπει στο Γύθειο».
...και το ομαδικό έγκλημα του Γυθείου
 |
Το σχέδιο επιχείρησης του ΔΣΠ κατά των φυλακών Σπάρτης...
|
Ενα μήνα αργότερα, στις 20 του Μάρτη, μια ομάδα του Τάκη Γεωργόπουλου μετά από εντολή του Θ. Πρεκεζέ, κατάφερε να εξοντώσει τον Παναγιώτη Κατσαρέα, ο οποίος ήταν ο στρατιωτικός αρχηγός όλων των χιτών στη Λακωνία. Εχοντας την υλική, ηθική και πολιτική κάλυψη του υπουργού Στρατιωτικών Μπέη Μαυρομιχάλη δολοφονούσε (μέχρι και ομαδικές εκτελέσεις) τον αριστερό κόσμο της περιοχής. Ο θρασύδειλος νταής, αφού υπηρέτησε πιστά τους ναζί, στη συνέχεια οργάνωσε τους πρώην συνεργάτες των κατακτητών σε παραστρατιωτικές συμμορίες με την επωνυμία ΕΑΟΚ (Εθνικαί Αντικομμουνιστικαί Ομάδες Κυνηγών ή Κατσαρέα).
Τα αντίποινα των χιτών με την απόλυτη ανοχή της κυβέρνησης ακολούθησαν αμέσως μετά την κηδεία του Κατσαρέα, όταν και ξεχύθηκαν πάνοπλοι στις φυλακές του Γυθείου εκτελώντας ομαδικά 31 κρατούμενους αγωνιστές. Αλλους 8 εκτέλεσαν αφού τους απήγαγαν από τα κρατητήρια της Χωροφυλακής. Τέτοια επίδειξη ...ανδρείας μόνο οι χιτοσυμμορίτες μπορούσαν να επιδείξουν. Είναι γνωστό ότι ποτέ δε συμμετείχαν σε μάχες με τους αντάρτες του ΔΣΠ, λούφαζαν στις μεγάλες πόλεις κάτω από τη σκέπη του Στρατού και σε ορισμένες περιπτώσεις όταν ένιωθαν το ΔΣΕ σε απόσταση πολλών χιλιομέτρων κατέφευγαν σε πλοιάρια και στα ανοιχτά της θάλασσας.
Μετά τη δολοφονία των κρατουμένων από τους συμμορίτες του Μπαθρέλου, επισκέφτηκε το Γύθειο ο Γεώργιος Παπανδρέου και δήλωσε τα εξής, προκειμένου να καθησυχάσει τα εγκληματικά στοιχεία του παρακράτους από την παραπλανητική δήλωση της κυβέρνησης ότι θα διαλύσει τις παρακρατικές οργανώσεις, μετά την κατακραυγή της κοινής γνώμης για το φρικτό έγκλημα: «Εφόσον δεν έχει αποκατασταθεί η έννοια του κράτους, η διατήρησις των παρακρατικών οργανώσεων της Δεξιάς αποτελεί εθνικήν ανάγκην. Οταν αργότερα επιτευχθεί η δημιουργία ισχυρού κράτους, αι παρακρατικαί οργανώσεις δεν θα έχουν λόγο υπάρξεως»3. Είχε προηγηθεί τα Χριστούγεννα του '46 καλά οργανωμένη επίθεση των χιτοτρομοκρατών στους 300 κρατουμένους της ίδιας φυλακής, οι οποίοι σώθηκαν μόνο και μόνο χάρη στα μέτρα αυτοπροστασίας που είχαν λάβει.
Η εξόντωση του Γερμανού στρατηγού στους Μολάους και η εκτέλεση των 200 κομμουνιστών στην Καισαριανή
 |
Η σορός του ταγματάρχη Γιώργου Ατζακλή και των νεκρών παλικαριών του που οι χίτες τους έκοψαν τα κεφάλια. Η θηριωδία τους σε όλο της το μεγαλείο...
|
Τη μέθοδο των αντιποίνων με την εκτέλεση και δολοφονία αθώων τα κατακάθια των γερμανοτσολιάδων την έμαθαν από τα αφεντικά τους. Χαρακτηριστική περίπτωση τέτοιας δολοφονικής πράξης αποτέλεσε η Πρωτομαγιά του '44, όταν οι δυνάμεις κατοχής, σε αντίποινα για την εξόντωση ενός Γερμανού στρατηγού και του επιτελείου του στους Μολάους Λακωνίας, εκτέλεσαν στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής 200 κομμουνιστές, που τους πήραν από το στρατόπεδο του Χαϊδαρίου. Απ' αυτούς, περίπου 170 ήταν πρώην κρατούμενοι στην Ακροναυπλία και οι υπόλοιποι πρώην εξόριστοι στην Ανάφη. Ο εχθρός είχε κάνει γνωστές τις προθέσεις του λίγες μέρες πριν, όταν δημοσιοποίησε μέσω του κατοχικού Τύπου και ανάρτησε στους τοίχους των σπιτιών της πρωτεύουσας την εξής ανατριχιαστική ανακοίνωση:
«Την 27.4.1944 κομμουνιστικαί συμμορίαι, παρά τους Μολάους, κατόπιν μίας εξ ενέδρας επιθέσεως, εδολοφόνησαν ανάνδρως ένα Γερμανό στρατηγό και τρεις συνοδούς του αξιωματικούς και ετραυμάτισαν πολλούς Γερμανούς στρατιώτες. Εις αντίποινα θα εκτελεσθούν:
1. Ο τυφεκισμός 200 κομμουνιστών την 1η Μαΐου 1944.
2. Ο τυφεκισμός όλων των ανδρών, τους οποίους θα συναντήσουν τα γερμανικά στρατεύματα επί της οδού Μολάων προς Σπάρτην, έξωθι των χωρίων.
Υπό την εντύπωσιν του κακουργήματος τούτου, Ελληνες εθελονταί (σ.σ. πρόκειται για ταγματασφαλίτες) εφόνευσαν αυτοβούλως 100 άλλους κομμουνιστάς.
Ο στρατιωτικός διοικητής Ελλάδος».
Ο Νίκος Μπελογιάννης αναφέρει σχετικά: «Τον Απρίλη του 1944 στη Λακωνία, τότε που ήταν η περίοδος που οι σύμμαχοι ετοίμαζαν την απόβαση στη Δυτική Ευρώπη, το δεύτερο μέτωπο, για να παραπλανηθούν οι Γερμανοί, έδωσε εντολή εδώ πέρα το Στρατηγείο της Μ. Ανατολής, έδωσε εντολή στον ΕΛΑΣ, να αρχίσει μία έντονη δράση κατά των Γερμανών, με σκοπό ακριβώς αυτοί να παραπλανηθούν. Και πραγματικά άρχισε αυτή η δράση. Οι Γερμανοί νόμισαν ότι μπορεί κάτι να συμβεί εδώ πέρα και άρχισαν να παίρνουν μέτρα και ειδικότερα στη Νότια Πελοπόννησο πιο πολύ. Εκείνη την περίοδο ακριβώς στη Λακωνία πήρα μία πληροφορία ότι θα περάσει ένας Γερμανός στρατηγός με το επιτελείο του και ένα τμήμα γερμανικό για να επιθεωρήσει τα έργα που γίνονταν στη Νότια Πελοπόννησο και με ρώτησαν οι Αγγλοι τι θα κάνουμε, θα τους χτυπήσουμε ή όχι. Και η ερώτηση αυτή είχε το νόημά της,γιατί ένα Γερμανό στρατηγό θα τον πληρώναμε πολύ ακριβά.
 |
Διακρίνονται αριστερά προς τα δεξιά ο Γιώργος Κονταλώνης, επιτελάρχης της 3ης Μεραρχίας, ο Στέφανος Γκιουζέλης, διοικητής, και ο Κώστας Μπασακίδης, διευθυντής του γραφείου επιχειρήσεων
|
Σε τέτοιες στιγμές δε χωρούν δισταγμοί και αδίσταχτα είπα, χτυπήστε τους. Για αντίποινα οι Γερμανοί τουφέκισαν 200 στελέχη του Κόμματος στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής από το Χαϊδάρι. Αυτή ήταν η δική μας δράση. Και αυτές τις εκατόμβες προσφέραμε. Ετσι αγαπάμε εμείς την Ελλάδα, με την καρδιά μας και με το αίμα μας4».
Εγγραφα και διαταγές από το αρχείο του Βαγγέλη Ρογκάκου
Στο χώρο του κλειστού Γυμναστηρίου της Σπάρτης εκτέθηκε για πρώτη φορά, δημόσια, μέρος από το αρχείο του Β. Ρογκάκου, το οποίο και απέσπασε τα βλέμματα όλων των συγκεντρωμένων. Αξίζει να σημειώσουμε πως ο Β. Ρογκάκος, λίγο πριν σκοτωθεί, εμπιστεύτηκε το πολύτιμο αρχείο του στον Αγγελο Πανάγο, ο οποίος μετά από χρόνια το παρέδωσε στο ΚΚΕ.
Στο χώρο της έκθεσης μπορούσε κανείς, μεταξύ άλλων, να δει:
-- Το ανακοινωθέν υπ' αριθ. II του ΔΣΕ, Αρχηγείον Πελοποννήσου, Συγκρότημα (Πάρνωνα). «Στις 19/6/47 εκδηλώθηκε εκκαθαριστική επιχείρηση στον Πάρνωνα. Ο εχθρός διέθεσε περισσότερο από 3.000 στρατό και χωροφυλακή (...) Ετσι ο εχθρός σαν άλλος Μπραΐμης (σ.σ. αφού δεν κατάφερε να ζημιώσει στο ελάχιστο τον ΔΣΕ) καίγοντας και καταστρέφοντας τα δάση, τα σπαρτά των χωρικών, απαγορεύοντας κάθε κίνηση τσοπάνη και αγρότη στις δουλειές τους, πέτυχε το παραπάνω αποτέλεσμα που το χαρακτηρίζει ολοκληρωτική αποτυχία. Ο ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΘΑ ΝΙΚΗΣΕΙ. ΖΗΤΩ Ο ΗΡΩΙΚΟΣ ΛΑΟΣ ΤΗΣ ΛΑΚΩΝΙΑΣ. Κάπου στον Πάρνωνα».
-- Προκήρυξη του Αρχηγείου Πελοποννήσου, από το πρώτο συγκρότημα Πάρνωνα, στις 22/06/1947: «Πολύπαθε λαέ του Καστριού (Δήμου Τανίας). Μια φορά έπεσες θύμα των ντόπιων προδοτών και πολιτικάντηδων στην καταραμένη εποχή της ιταλο-γερμανικής κατοχής και πλήρωσες με την τιμή σου, το αίμα σου, τα υπάρχοντά σου το βαρύ αμάρτημά σου. Τώρα με την πείρα που έχεις μη παρασύρεσαι ξανά από τους ίδιους σκοτεινούς ανθρώπους. Σκέψου καλά. Μην τα βάνεις κόντρα με τον ελληνικό λαό και με τον καινούριο του στρατό, το Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας (...) Κοιτάχτε σε τι κατάντημα μας έφεραν (σ.σ. αναφέρεται στους Αγγλοαμερικάνους ιμπεριαλιστές). Αυτοί με τους ντόπιους συνεταίρους τους που μας κυβερνούν σήμερα, σπέρνουν τον εμφύλιο πόλεμο στο λαό μας, γιατί έτσι μόνο μπορούν και εξυπηρετούν τα συμφέροντά τους. Οσοι από εσάς πήραν τα αδελφοκτόνα όπλα, πετάχτε τα (...) Κανένας πια στη Χωροφυλακή, στο στρατό, στην εγκληματική "Χ" που σφάζουν το λαό για λογαριασμό των ξένων. Εργασθείτε όλοι για τη συμφιλίωση του χωριού σας και μονιασμένοι ενδιαφερθείτε για την προκοπή του. Θα χτυπήσουμε αμείλιχτα κάθε ένοπλο εχθρό μας. Μην αμφιβάλλετε πως η νίκη είνε δική μας. Είνε νίκη του λαού».
-- Ταξιαρχία Χωροφυλακής
17ον Τάγμα
Διαταγή
Προς τους κατοίκους των χωρίων Βορδώνια, Λογγάστρα, Σουστιάνοι και Τρύπης
Εντός τεσσάρων ημερών από σήμερον ήτοι μέχρι του μεσονυκτίου της 30 Μαΐου 1947
Διατάσσω
Την εκκένωσιν των ανωτέρω χωρίων. Οι κάτοικοι υποχρεούνται να παραλάβωσι μεθ' εαυτών πάσαν την κινητήν των περιουσίαν.
Πας συλλαμβανόμενος μετά την εκπνοήν της ανωτέρω προθεσμίας εντός των ανωτέρω αναφερομένων χωρίων θα θεωρείται ως συμμορίτης.
-- Ενα κωδικοποιημένο μήνυμα με διάφορους αριθμούς που κάθε ένας από αυτούς αντιπροσωπεύει και μια λέξη. Η αποκρυπτογράφηση του μηνύματος ακολουθεί. Υπάρχουν άρθρα για το πώς πρέπει να οργανωθεί η διαφώτιση στην 3η Μεραρχία του ΔΣΕ με τον χαρακτηριστικό τίτλο - προτροπή: «Λόγος στυλώνει την ψυχή και λόγος την γκρεμίζει».
- ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑ ΕΚ ΤΡΙΠΟΛΕΩΣ, Προς Ανωτέρα Χωροφυλακή, Εις Πάτρας
Στο τηλεγράφημα αυτό συμπυκνώνεται η βλακεία των άκαπνων γραφειοκρατών της Ελληνικής Χωροφυλακής. Αναφέρει χαρακτηριστικά: «Ευάγγελος Πετράκης ή Ρογκάκος ή Φλογαΐτης εκ Κοκκίνων Λουριών Γυθείου υπεύθυνος επί των Πολιτικών Οργανώσεων Πελοποννήσου περιέρχεται ύπαιθρον και πόλεις δίδων κατευθύνσεις υπευθύνους τοπικών οργανώσεων. ΣΤΟΠ. Ούτος είναι αδύνατος κοντός με τρέμουσαν κεφαλήν και έχει ηλιθίου όψιν. ΣΤΟΠ. Διατάξτε ενεργούντα έλεγχον όργανα αναζητήσωσι ανωτέρω. ΣΤΟΠ. Ούτος ων συμμορίτης διώκεται. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΧΩΡΟΦΥΛΑΚΗ. Υ.Χ. ΑΙΓΙΑΛΕΙΑΣ, ΑΡΙΘ. ΠΡΩΤ. 33/102/12, Αίγιον τη 3-12-1947. Κοινοποίησις: Αστυνομικόν Τμήμα, ΣΧ Ελίκης, ΣΧ Διακοπτού Πλατάνου και Παραλίας Ακράτας, διά την έκδοσιν αναζητήσεων και σύλληψιν τούτου».
-- Εγγραφο του υπουργείου Στρατιωτικών με τον τίτλο «Σημείωμα Ελευθέρας Εισόδου», καταδεικνύει τη σύμφυση του αστικού κράτους με τις συμμορίες των χιτών. Συγκεκριμένα αναφέρει:
«ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ
ΓΡΑΦΕΙΟΝ ΥΠΟΥΡΓΟΥ
ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΕΛΕΥΘΕΡΑΣ ΕΙΣΟΔΟΥ
Διά τον Παναγιώτη Κατσαρέα
επιτρέπεται η είσοδος εις το υπουργείον δι' οιανδήποτε ημέραν και ώραν.
Αθήναι τη 10 Απριλίου 1946
Εντολή Υπουργού
Ο Ιδιαίτερος Γραμματεύς
Κ. Μαυρομιχάλης».
Η ηρωική 3η Μεραρχία του ΔΣΕ
Οι Μεραρχίες του ΔΣΕ έγραψαν μια ηρωική εποποιία που προηγούμενό της δεν υπάρχει στην ιστορία της Ελλάδας. Μία από αυτές, η 3η Μεραρχία που έδρασε στην Πελοπόννησο, ήταν η πιο ηρωική. Και αυτό γιατί: Ολοι οι μαχητές γνώριζαν πως έβαζαν το κεφάλι τους στον ντορβά καθώς αν κάτι δεν πήγαινε καλά ήταν από χέρι χαμένοι αφού ουσιαστικά δεν υπήρχε δίοδος διαφυγής. Η γεωγραφική θέση και μορφολογία του εδάφους, σε συνδυασμό με την έλλειψη ναυτικού και αεροπορίας, καθιστούσε αδύνατη την οργανωμένη και μαζική διαφυγή τους. Επρεπε στον κλειστό τους χώρο ή να νικήσουν ή να πεθάνουν. Ούτε πουλί πετάμενο δεν μπορεί να φύγει από το Μοριά χωρίς να το δεις.
Παρά το γεγονός ότι μετά τη Βάρκιζα η περιοχή μετατράπηκε σε βασίλειο των χιτών με ό,τι αυτό συνεπαγόταν για την αριστερά, τα στελέχη και τους οπαδούς της. Παρά το γεγονός ότι ο ΔΣΠ ήταν κατά κάποιο τρόπο υποχρεωμένος να λειτουργήσει σχεδόν αυτόνομα, χωρίς δηλαδή εύκολη σύνδεση με τον βασικό κορμό της υπόλοιπης Ελλάδας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, κατάφερε το φθινόπωρο του 1948 να ελέγχει τα 2/3 της Πελοποννήσου, με τη συνολική του δύναμη να αγγίζει τους 4.000 μαχητές, όταν την ίδια στιγμή ο αντίπαλος είχε περισσότερους από 32.000 άντρες με υπέρτερο στρατιωτικό υλικό, χώρια τη δύναμη της Χωροφυλακής και τους χίτες. Ηταν τέτοια η αποτελεσματικότητα και η ισχύς του ΔΣΠ που η αμερικανόδουλη κυβέρνηση - με υποδείξεις των αξιωματικών των ΗΠΑ - αναγκάστηκε να αλλάξει 5 διοικητές. Οι πολιτικοί παράγοντες της κυβέρνησης των Αθηνών, μέχρι και ο ίδιος ο βασιλιάς, όταν επισκέπτονταν την Πελοπόννησο χρησιμοποιούσαν μόνο τη θαλάσσια οδό καθώς δεν τολμούσαν να χρησιμοποιήσουν επ' ουδενί το οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο του Μοριά.
Οι σταυραετοί αυτοί νικήθηκαν ουσιαστικά από την έλλειψη πυρομαχικών που τόσο ταλαιπωρούσε το ΔΣΕ, ιδιαίτερα στην Πελοπόννησο, καθώς και την έλλειψη εφεδρειών. Η αδυναμία εξοπλισμού με πυρομαχικά και είδη πρώτης ανάγκης αποτέλεσε τη βασική αιτία που ο ΔΣΠ ηττήθηκε νωρίτερα σε σχέση με τις άλλες Μεραρχίες του ΔΣΕ. Οι τρεις συνεχόμενες αποτυχίες για ανεφοδιασμό του ΔΣΠ με πολεμικό υλικό το φθινόπωρο του 1948 αποτέλεσαν την ταφόπλακά του. Σε συνδυασμό με το γεγονός ότι στις 27/12/1948 ο στρατηγός Τσακαλώτος και ο υποστράτηγος Πετζόπουλος απομόνωσαν την περιοχή Πελοποννήσου από την υπόλοιπη Ελλάδα, με τμήματα του κυβερνητικού στρατού που ήλεγχαν τις οδικές και σιδηροδρομικές συγκοινωνίες, διατάσσοντας ταυτόχρονα τη σύλληψη 4.500 δημοκρατικών πολιτών, οι οποίοι, μέσα σε μια νύχτα, μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, που δημιούργησαν μέσα στην περιοχή Πελοποννήσου, η κατάσταση έγινε ασφυκτική.
Οι περισσότεροι εξάντλησαν και την τελευταία σφαίρα του όπλου τους πριν πέσουν νεκροί. Κατάφεραν να διασωθούν μερικές εκατοντάδες μαχητών μέσα στις πιο αντίξοες συνθήκες. Πολύ πριν φτάσουν σε αυτή την κατάσταση, από τις αρχές του 1948 ακόμη, τόσο οι ηγέτες του ΔΣΠ όσο και οι μαχητές θεωρούσαν ως αποτυχημένες τις μάχες εκείνες, γιατί, παρά το γεγονός ότι κατατρόπωναν τον αντίπαλο, δεν κατάφερναν να αντικαταστήσουν τα πυρομαχικά που ξόδεψαν στις επιχειρήσεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις διαταγές επιχειρήσεων των τμημάτων της Πελοποννήσου συναντά κανείς πάντοτε - προς το τέλος - δύο γραμμές, που γράφουν: Ανεφοδιασμός σε πυρομαχικά: Από τον εχθρό. Επιμελητεία: Από τον εχθρό.
Οι δυνάμεις του ΔΣΠ, παρά τον ηρωισμό των μαχητών και μαχητριών του, αποκομμένες από την υπόλοιπη Ελλάδα, και χωρίς τα απαιτούμενα πολεμοφόδια, ηττήθηκαν τελικά από τις υπέρτερες δυνάμεις του κυβερνητικού στρατού. Στα τέλη του Αυγούστου - αρχές Σεπτέμβρη του 1949, ο ΔΣΕ είχε αποσυρθεί στην Αλβανία. Στην Πελοπόννησο, στις αρχές Αυγούστου σκοτώθηκαν οι Ρογκάκος, Λάτσης και Φούρκας στον Πάρνωνα και ο Πέρδικας στο Μαίναλο. Μετά τις δραματικές αυτές εξελίξεις, ο Στέφανος Γκιουζέλης (σ.σ. αρχηγός του ΔΣΠ) προσανατολίστηκε στη διαφυγή του ίδιου, του Κονταλώνη και της ομάδας Καμαρινού στην Αλβανία, χρησιμοποιώντας βενζινόπλοιο από τις ακτές του Μεσσηνιακού Κόλπου, αλλά στις 4 του Σεπτέμβρη 1949, όταν η μικρή ομάδα κινούνταν από Λουσίνα προς την κοιλάδα του Ευρώτα, έπεσε σε ενέδρα στην τοποθεσία «Λάτα» του χωριού Καστανιά (Καστόρι) και σκοτώθηκε.
Από τα ανώτερα και ανώτατα στελέχη του ΔΣΠ, μόλις δύο κατάφεραν να διασωθούν. Ο Γιώργος Κονταλώνης και ο Αρίστος Καμαρινός. Οι προσωπικές ιστορίες και των δύο για το πώς κατάφεραν να γλιτώσουν από του χάρου τα δόντια ξεπερνούν κάθε φαντασία. Ο τελευταίος ελεύθερος αντάρτης του ΔΣΕ στο Μοριά, ο Ετεοκλής Δουμουλάκης, βρέθηκε νεκρός σε μια σπηλιά πάνω από το χωριό Μπάλα Μεσσηνίας, το 1952, τρία χρόνια μετά την ήττα του ΔΣΕ.
Η σύνθεση της 3ης Μεραρχίας του ΔΣΠ
Η σύνθεση της ηρωικής 3ης Μεραρχίας του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο είναι η εξής: Διοικητής, Στέφανος Γκιουζέλης, συνταγματάρχης, μέλος του Πολεμικού Συμβουλίου του ΔΣΕ, Πολιτικός Επίτροπος, Βαγγέλης Ρογκάκος, αντισυνταγματάρχης, Βοηθός Πολιτικού Επιτρόπου, Κώστας Μουλόπουλος και Επιτελάρχης ο Γιώργος Κονταλώνης, αντισυνταγματάρχης.
Επόπτης όλων των Γραφείων του Επιτελείου 3ης Μεραρχίας, Γιώργος Αρετάκης (Σφακιανός), αντισυνταγματάρχης.
- Διευθυντής του Γραφείου Επιχειρήσεων, Κώστας Μπασακίδης, αντισυνταγματάρχης
- Διευθυντής 2ου Γραφείου, Λυκούργος Γιαννούκος (Μετερίζης), ταγματάρχης
- Διευθυντής Δικαστικού, Νίκος Γκότσης, αντισυνταγματάρχης
- Διοικητής Λαϊκής Πολιτοφυλακής, Ηλίας Κιαπές, αντισυνταγματάρχης
- Διευθυντής Επιμελητείας, Γιάννης Παπαδόπουλος, ταγματάρχης
- Υπεύθυνος Δημοκρατικής Νεολαίας, Γιάννης Κώνστας (Αγγελος)
- Διοικητής της Σχολής Αξιωματικών, Κώστας Κανελλόπουλος, αντισυνταγματάρχης
- Διοικητής Λόχου Ασφαλείας, Νίκος Πανούσης, λοχαγός
Διοικητής της 22ης Ταξιαρχίας, Γιάννης Σαρρής (Σαρήγιαννης), αντισυνταγματάρχης, Πολιτικός Επίτροπος (ΠΕ), Χριστόφορος Κώνστας,αντισυνταγματάρχης.
Διοικητής της 55ης Ταξιαρχίας, Θεόδωρος Πρεκεζές,αντισυνταγματάρχης, ΠΕ, Κώστας Λαδάς, ταγματάρχης.
Περιφερειακά Αρχηγεία:
- Διοικητής Αρχηγείου Πάρνωνα, Γιώργος Ατζακλής, ταγματάρχης, ΠΕ Νίκος Λάτσης, ταγματάρχης.
- Διοικητής Αρχηγείου Ταϋγέτου, Κώστας Ξυδέας, ταγματάρχης, ΠΕ Γιώργος Παπαδόπουλος, λοχαγός.
- Διοικητής Αρχηγείου Μαινάλου Δημήτρης Γιαννακούρας (Πέρδικας), ταγματάρχης, ΠΕ Γιώργος Σπυρόπουλος.
- Διοικητής Αρχηγείου Αχαΐας - Ηλείας Δημήτρης Πετρόπουλος (Ζαχαριάς), ταγματάρχης, ΠΕ Θωμάς Αγγελάκος, ταγματάρχης.
- Διοικητής Αρχηγείου Αργολιδοκορινθίας, Μανώλης Σταθάκης, αντισυνταγματάρχης, ΠΕ Γιώργης Δαράκης, λοχαγός.
1. Η Τρίχρονη Εποποιία του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας 1946 - 1949.
2. Μηνιάτικο στρατιωτικο-πολιτικό όργανο του Γεν. Αρχηγείου του ΔΣΕ, τεύχος 4ο, Απρίλης 1948.
3. «Ριζοσπάστης» 26/03/1947.
4. Από την κομματική έκδοση «Νίκος Μπελογιάννης - εθνικός λαϊκός ήρωας της Ελλάδας», το 1952, στις Λαϊκές Δημοκρατίες.
