ΚΆΠΟΤΕ ΣΤΗ ΖΆΚΥΝΘΟ.
"ΣΩΠΑΤΕ ΚΥΡΓΙΟΙ ΤΟ ΛΟΙΠΌ
ΤΗΝ ΟΜΙΛΊΑ ΝΑ ΠΟΎΜΕ. "
"Ομιλία ",είδος λαϊκού θεατρικού έργου που ανθεί στη Ζάκυνθο .
Ο λαϊκός δημιουργός, ανώνυμος τις περισσότερες φορές, συνθέτει έμμετρο θεατρικό έργο, στο Ζακυνθινό γλωσσικό ιδίωμα.
Το περιεχόμενο των έργων ποικίλο.
Κυρίως διακωμωδεί καταστάσεις της τοπικής κοινωνίας, σατιρίζει
συμπεριφορές και πρόσωπα, όμως κάποιες φορές αντλεί τη
θεματογραφία του από τα ιπποτικά μυθιστορήματα και το κρητικό θέατρο .
Άλλωστε είναι γνωστή η στενή σχέση της Ζακύνθου με την Μεγαλονησο,
ήδη από τα τέλη του 15ου αιώνα.
Σ αυτό το ιδιαίτερο θεατρικό είδος, παίζουν μόνο άντρες, οι οποίοι
υποδύονται και τους γυναικείους ρόλους, μεταμφιεσμένοι.
Πολλοί ασχολήθηκαν με την προέλευση της Ζακυνθινής ομιλίας.
Άλλοι υποστηρίζουν ότι προέρχεται
από τα θρησκευτικά δράματα του Μεσαίωνα , ενώ μερικοί ανάγουν την καταγωγή της στα διονυσιακό δρώμενα της Αρχαίας Ελλάδας .
Υποστηρίζουν μάλιστα ότι οι τελετές προς τιμή του Διονύσου, που πραγματοποιούνταν κατά την διάρκεια των Μεγάλων και Μικρών Διονύσιων,
πέρασαν στη Δύση και αυτή τα προσέφερε ως αντίδωρο, με την μορφή
των θρησκευτικών δραμάτων από τα οποία επηρεάστηκαν και οι Ζακυνθινες
ομιλίες.
Αυτές λοιπόν οι "ομιλίες" παίζονται κυρίως την περίοδο του Καρναβαλιού,
όμως προετοιμάζονται σχεδόν όλο το χρόνο.
Έπρεπε να βρεθεί το έργο, ή να γραφεί νέο .
Κάποιος έμπειρος, αυτοδίδακτος, αναλάμβανε τη διανομή των ρόλων,
τη διδασκαλία, τα κουστούμια κλπ.
Τα παλιά καφενεία μετατρέπονταν, σε θεατρικά εργαστήρια.
Άνθρωποι του μεροκάματου, του μόχθου, άφηναν κατά μέρος τις στεναχώριες και
τα προβλήματα και έδιναν σάρκα και οστά σε βασιλιάδες και ιππότες, σε αρχοντοπουλες και κυράδες, σε σέμπρους και αφεντάδες.
Ο λαϊκός δημιουργός, ανώνυμος τις περισσότερες φορές, συνθέτει έμμετρο θεατρικό έργο, στο Ζακυνθινό γλωσσικό ιδίωμα.
Το περιεχόμενο των έργων ποικίλο.
Κυρίως διακωμωδεί καταστάσεις της τοπικής κοινωνίας, σατιρίζει
συμπεριφορές και πρόσωπα, όμως κάποιες φορές αντλεί τη
θεματογραφία του από τα ιπποτικά μυθιστορήματα και το κρητικό θέατρο .
Άλλωστε είναι γνωστή η στενή σχέση της Ζακύνθου με την Μεγαλονησο,
ήδη από τα τέλη του 15ου αιώνα.
Σ αυτό το ιδιαίτερο θεατρικό είδος, παίζουν μόνο άντρες, οι οποίοι
υποδύονται και τους γυναικείους ρόλους, μεταμφιεσμένοι.
Πολλοί ασχολήθηκαν με την προέλευση της Ζακυνθινής ομιλίας.
Άλλοι υποστηρίζουν ότι προέρχεται
από τα θρησκευτικά δράματα του Μεσαίωνα , ενώ μερικοί ανάγουν την καταγωγή της στα διονυσιακό δρώμενα της Αρχαίας Ελλάδας .
Υποστηρίζουν μάλιστα ότι οι τελετές προς τιμή του Διονύσου, που πραγματοποιούνταν κατά την διάρκεια των Μεγάλων και Μικρών Διονύσιων,
πέρασαν στη Δύση και αυτή τα προσέφερε ως αντίδωρο, με την μορφή
των θρησκευτικών δραμάτων από τα οποία επηρεάστηκαν και οι Ζακυνθινες
ομιλίες.
Αυτές λοιπόν οι "ομιλίες" παίζονται κυρίως την περίοδο του Καρναβαλιού,
όμως προετοιμάζονται σχεδόν όλο το χρόνο.
Έπρεπε να βρεθεί το έργο, ή να γραφεί νέο .
Κάποιος έμπειρος, αυτοδίδακτος, αναλάμβανε τη διανομή των ρόλων,
τη διδασκαλία, τα κουστούμια κλπ.
Τα παλιά καφενεία μετατρέπονταν, σε θεατρικά εργαστήρια.
Άνθρωποι του μεροκάματου, του μόχθου, άφηναν κατά μέρος τις στεναχώριες και
τα προβλήματα και έδιναν σάρκα και οστά σε βασιλιάδες και ιππότες, σε αρχοντοπουλες και κυράδες, σε σέμπρους και αφεντάδες.
Μα η ψυχή της Ζακυνθινής ομιλίας πάντοτε ήταν και είναι ο κωμικός ήρωας.
Εκείνος που αναλάμβανε το δυσκολότερο ρόλο. Να διακωμωδήσει καταστάσεις,
να σατιρίσει πρόσωπα, να δώσει και να φέρει γέλιο.
Κουρελής, ο αριστοφανικός αυτός τύπος, πάντα ετυμόλογος, άνοιγε συχνά διάλογο
με το πλήθος, που συμμετείχε κραυγάζοντας, άλλοτε επευφημώντας και άλλοτε δείχνοντας τη δυσαρέσκειά του .
Εκείνος που αναλάμβανε το δυσκολότερο ρόλο. Να διακωμωδήσει καταστάσεις,
να σατιρίσει πρόσωπα, να δώσει και να φέρει γέλιο.
Κουρελής, ο αριστοφανικός αυτός τύπος, πάντα ετυμόλογος, άνοιγε συχνά διάλογο
με το πλήθος, που συμμετείχε κραυγάζοντας, άλλοτε επευφημώντας και άλλοτε δείχνοντας τη δυσαρέσκειά του .
Από την εποχή του Μοντζελέζε, το 1646, και τους μετέπειτα Γουζέλη, Μάτεση,
Νεούση , μέχρι τον Ζούγρα και τον Ριχάρδο τον Καραμαλίκη, στα έργα τους,
πάντα ο κωμικός έκλεβε την παράσταση.
Νεούση , μέχρι τον Ζούγρα και τον Ριχάρδο τον Καραμαλίκη, στα έργα τους,
πάντα ο κωμικός έκλεβε την παράσταση.
Ο γέρο-διάβολος, "Στα έργα του Σατανά " του Ρίκου Καραμαλίκη αποδόθηκε
τόσο εντυπωσιακά απο τον Αγγελή τον Τσαγκαρόπουλο, τον επονομαζόμενο Κονίδη, που εμείς τα παιδιά τον....φοβόμαστε για αρκετά χρόνια.
τόσο εντυπωσιακά απο τον Αγγελή τον Τσαγκαρόπουλο, τον επονομαζόμενο Κονίδη, που εμείς τα παιδιά τον....φοβόμαστε για αρκετά χρόνια.
Ποιός στα αλήθεια μπορεί να ξεχάσει , ένα άλλο μεγάλο λαϊκό κωμικό,
τον Τάση το Ρίτσο-Καψάσκη, (και αυτός από τον Πισινόντα, όπως και οι προηγούμενοι),που έκανε τον Ντάριο Φο να παραμιλάει, όταν την δεκαετία του 70, πραγματοποιείτο στη Ζάκυνθο η Συνάντηση Μεσαιωνικού και Λαϊκού Θεάτρου.
Ο Τάσης ο Ρίτσος υποδυόταν αριστοτεχνικά τον ταλαίπωρο, αδικημένο
και κακότυχο ανθρωπάκο.
Δεν ήταν μόνο ο λόγος του αλλά κυρίως οι κινήσεις του σώματος και οι μοναδικές εκφράσεις του προσώπου του.
Ρακένδυτος, πηγαινοερχόταν στη σκηνή διηγούμενος τα παθήματα του.
Χρεωμένος στους αφεντάδες και στους
τοκογλύφους βλέπει να χάνει τη λιγοστή περουσία του.
Όλοι τον πιέζουν να παντρευτεί την πλούσια αλλά κακάσχημη νύφη.
Προξενητάδες ,ο παπάς και οι επίτροποι της εκκλησίας.
Στην απελπισία του δέχεται.
Έβγαινε λοιπόν στη σκηνή και απευθυνόμενος στον κόσμο έλεγε:
τον Τάση το Ρίτσο-Καψάσκη, (και αυτός από τον Πισινόντα, όπως και οι προηγούμενοι),που έκανε τον Ντάριο Φο να παραμιλάει, όταν την δεκαετία του 70, πραγματοποιείτο στη Ζάκυνθο η Συνάντηση Μεσαιωνικού και Λαϊκού Θεάτρου.
Ο Τάσης ο Ρίτσος υποδυόταν αριστοτεχνικά τον ταλαίπωρο, αδικημένο
και κακότυχο ανθρωπάκο.
Δεν ήταν μόνο ο λόγος του αλλά κυρίως οι κινήσεις του σώματος και οι μοναδικές εκφράσεις του προσώπου του.
Ρακένδυτος, πηγαινοερχόταν στη σκηνή διηγούμενος τα παθήματα του.
Χρεωμένος στους αφεντάδες και στους
τοκογλύφους βλέπει να χάνει τη λιγοστή περουσία του.
Όλοι τον πιέζουν να παντρευτεί την πλούσια αλλά κακάσχημη νύφη.
Προξενητάδες ,ο παπάς και οι επίτροποι της εκκλησίας.
Στην απελπισία του δέχεται.
Έβγαινε λοιπόν στη σκηνή και απευθυνόμενος στον κόσμο έλεγε:
"Οι επιτρόποι τόπανεο Στράτης, ο Θανάσης,ο Πέτρος, ο Θεμιστοκλής,ο Παύλος κι ο Αναστα'σης.
Γι αυτό κι εγώ αποφασισανα κάμω την παντρεία,για να γλυτώσω το ληνόκαι την περιουσία."
Και περίλυπος έφευγε από την σκηνή, ακολουθούμενος από την κουτσή,
κουφή και άσχημη νύφη.
Μα πριν χαθεί από τα μάτια του θεατή, έκανε μια απότομη χορευτική στροφή
και στρέφοντας το χέρι του προς τον αφέντη-τοκογλύφο συμπλήρωνε:
"- 'Ορσε , σγομπέ και αλλοίθωρε,που γράφεις το χαρτί σου,θα ρθει η βολά ,που θα το φαςτο ξύλο στο πετσί σου.!!!"
Για να εισπράξει βέβαια το δυνατό χειροκρότημα του κόσμου, που ένοιωθε
ότι αργά ή γρήγορα θα έρθει η δικαίωση και για τα δικά του δεινά.
Μα από το άγρυπνο μάτι του λαϊκού δημιουργού δεν ξέφευγαν
και οι δυσάρεστες ή ευχάριστες καταστάσεις που απασχολούσαν
την μικρή τοπική κοινωνία.
Δίνονταν δε με ιδιαίτερο τρόπο, σατιρίζοντας, χωρίς όμως να προσβάλλουν.
Και πάλι στο δύσκολο ρόλο ο κωμικός.
Για...μνημειώδεις καυγάδες...
"Μπα-μπουμ, στο Ξεροκακάστελλοη Εβραϊκή Πρεσβεία.Και από το ξύλο το πολύστου Ρέκουλα το σπίτι,στου Μουτζουκλή το μαγαζίετρέμανε οι τοίχοι. "
Σάτιρα λοιπόν απο τις ομιλίες, αλλά από τη...σάτιρα δεν γλύτωνε ούτε η ίδια η "ομιλία "και οι πρωταγωνιστές της.
Ακολουθούσε μια έμμετρη κριτική, στα καφενεία και στα σπίτια, στο πνεύμα του γέλιου και του πειράγματος.
"-Η Κυρία των Τιμώνμας τα είπε με θυμό.Και η νύφη ήταν καλή,τριαντάφυλλο στο στόμακαι κυπαρισσένιο σώμα.Ο αμίλητος στρατιώτηςέλαχε του Παναγιώτη.Το σπαθί του στον αέρασκιάζει ου'λους πέρα ώς πέρα. "
Στο γειτονικό Μουζάκι άφησε εποχή
ένας μεγαλος κωμικός, ο Μίμης ο Ντακουράς.
Ο Μίμης ήταν ένας απλός βιοπαλαιστής.
Κάθε μέρα έπαιρνε παραμάσχαλα ένα μεγάλο μπόγο, βαντάκα, στο Ζακυνθινό
ιδίωμα, με ρούχα, είδη προικός, και περνούσε από τις γειτονιές,
πουλώντας την πραμάτεια του.
Μα σαν φτάνανε τα καρναβάλια, δεν ξέχναγε να ειδοποιήσει τις νοικοκυρές.
-Κουμπάρα μην ξεχάσετε να ρθετεστην "ομιλία "μου.
Γιατί ο Ντακουράς έγραφε και έπαιζε τις ομιλίες του, στον κωμικό ρόλο πάντα.
Πράγματι έφθανε η Κυριακή τηςΑποκριάς και όλοι προετοιμαζονταν για την "ομιλία".
Ανάμεσα τους κι εγώ.
Ηταν η πρώτη φορά, εκείνη τη χρονιά, που θα την παρακολουθούσα.
Από το πρωί όλα είχαν πάρει μια γιορταστική νότα .
Κατά τις δέκα έκαμε την εμφάνιση του στους δρόμους ο Βασιλιάς της ομιλίας με την συνοδεία του.
Μπροστά πήγαινε ο ντελάλης , ενώ εκείνος ακολουθούσε,
πάνω στο άσπρο του άλογο, περιστοιχισμένος από τους ιππότες του.
Και ο ντελάλης διαλαλούσε:
"- Ακούσατε.,ακούσατεστην "ομιλία " να ρθείτε,εις το Μουζάκι, το χωριό,να ευχαριστηθείτε ".
Το απόγευμα, το πλάτωμα του Αγίου Νικολάου ήταν κατάμεστο.
Ένα πολύχρωμο πλήθος από όλη τη Ζάκυνθο.
Η μητέρα με την πιεν ντε πουλ καμπαρντίνα της και την ασορτί ομπρέλα,
μην καλού-κακού βρέξει, πάσχιζε να με βάλει σε θέση, που να μπορώ να βλέπω προς το υπερυψωμένο πάλκο.
Πράγματι στη Ζάκυνθο επεκράτησε , στα νεώτερα χρόνια, οι ομιλίες
να παίζονται σε πάλκα , στολισμένα με μυρτιές και λουλούδια εποχής.
Η αυλαία (και αυτό νεωτερικό στοιχείο), άνοιξε και ξεπρόβαλε ο Ντακουράς,
σέρνοντας μια παρόμοια "βαντάκα", με εκείνη της δουλειάς του.
Τον ακολουθούσε μια μεγαλόσωμη γυναίκα και εκείνος απευθυνόμενος
στην Κυρά του, που καθόταν στη μέση του μεγάλου σαλονιού έλεγε;
" -Τα συχαρήκια μου Κυρά,η αδερφή σου ενταύθα,βαστάει και στα χέρια της,Νααα μία βαντα'κα.."
Κάνοντας μια ανάλογη χειρονομία.
Γέλια, φωνές, "ούρα "..
Έτσι κύλαγε το έργο, όταν σε μια στιγμή, που βρισκόταν στη σκηνή, γύρισε προς τον κόσμο λέγοντάς:
"-Τρέξετε, τρέξτε χωριανοί,μια γίδα κρεμασμένη,την βλέπω να φουρκίζεται,σώστε τη, την καημένη. "
Ξανά γέλια .!!!
Όλοι πίστευαν ότι πρόκειται για κάποια ατάκα του έργου.
Μα ο καημένος ο Μίμης, που από το υπερυψωμένο πάλκο
έβλεπε το ζωντανό να κινδυνεύει να πνιγεί στο γειτονικό χωράφι ,
χωρίς να χάσει τη ρίμα του, ξανάπε ,κουνώντας απεγνωσμένα τα χέρια του:
"- Αλήθεια λέω χωριανοίτη χάνουμε τη γίδα,τρέξτε να την προκάμετε,φουρκίζεται ,την είδα. "
Τελικά κάποιοι έστρεψαν το βλέμμα τους στην κατεύθυνση, που έδειχνε ο Μίμης,
έτρεξαν και έσωσαν το ζωντανό.
Κι όλα κύλησαν ομαλά, ανάμεσα στα γέλια, τα πειράγματα
και σε μια φύση βουκολική, αντάξια της πανάρχαιας παράδοσης μας.
Δεν σας κρύβω δε, ότι κάθε φορά που δίδασκα τη γέννηση του αρχαίου
δράματος, συνειρμικά γύριζα πάντα σ αυτό το επεισόδιο της πρώιμης
παιδικής μου ηλικίας.
Και ο συχωρεμένος ο Ντακουράς, έπαιρνε το ρόλο του πρώτου
ηθοποιού, που εξ αμάξης, τά ψαλλε σ όλους και για όλα και απαντούσε
στον καθένα.
Κάπως έτσι γεννήθηκε το δράμα και το θέατρο.
Γιατί αυτό είναι το θέατρο.!!
Ενα λαϊκό δημιούργημα ,που σε μια κορυφαία στιγμή, έμελλε να αλλάξει τη σκέψη της ανθρωπότητας.
Μια αόρατη λοιπόν κλωστή ενώνει εκείνον τον πρώτο λαϊκό ηθοποιό
με τον Τάση, τον Μίμη και τόσους άλλους, στις "ομιλίες " μας.
Ένα αόρατο νήμα, το νήμα της Φυλής μας.!!!!
Η ανάρτηση αυτή αφιερώνεται σ όλους τους ανώνυμους λαϊκούς δημιουργούς των ομιλιών και στους ηθοποιούς, που διαχρονικά τις ερμήνευσαν.
Επιπλέον στον πατέρα μου, Φώτη Λουντζη, που απομνημόνευε
πολλές ομιλίες και τις διατήρησε στην μνήμη μας.
Τα αποσπάσματα, προέρχονται από ομιλίες των χωριών Παντοκράτορα
και Μουζακιου, γραμμένες απο το τέλος του 19ου αιώνα
έως και τη δεκαετία του 70.
Το αλιεύσαμε από εδώ:
Δες τη Θεατρική Ομιλία «Ο ΚΟΥΡΙΟΖΟΣ» απ' τη #Ομάδα_Λαϊκού_Θεάτρου_Λιθακιάς_Κώστας_Σκαντάλης»
που την παρουσίασε το Σάββατο 16 Μαρτίου τση 15:00 ( 3:00) στο προαύλιο του Πολιτιστικού Κέντρου Λιθακιάς.
Ερασιτεχνική Λήψη απ το κανάλι μας VivaLaRevolucion
