Semina DigeniΜιλάω σήμερα με την Μάρθα Φριντζήλα στον Ριζοσπάστη.
Τίτλος της συνέντευξης: «Ν' αλλάξει το σύστημα που γεννά και τρέφει φασίστες και κυνηγούς κεφαλών»
Η γυναίκα απέναντί μου είναι σαρωτική!
Πληθωρική και ευαίσθητη, αντισυμβατική, ακαταπόνητη, σκανταλιάρα, με απίστευτη ενέργεια, χιούμορ, πείσμα, αυτοσαρκασμό και ιδιαίτερη κοινωνική ευαισθησία.
Ενας ολόκληρος κόσμος σε έναν άνθρωπο.
Μότο της - και μότο του «Baumstrasse», του «Δρόμου με δέντρα», ενός χώρου Τέχνης και Εκπαίδευσης τον οποίο δημιούργησε μαζί με τον συνθέτη και σκηνογράφο Βασίλη Μαντζούκη το 2000
- είναι το εξής:
«Αν ο στόχος σου είναι να κάνεις Τέχνη και να ζεις μέσα στην Τέχνη, υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να κάνεις καριέρα. Αν ο στόχος σου είναι να κάνεις καριέρα, οι πιθανότητες να κάνεις Τέχνη είναι ελάχιστες, αν όχι μηδαμινές».
Δημιούργησε κι άλλο ένα σχολείο, το Αττικό Σχολείο Αρχαίου Ελληνικού Δράματος, με στόχο τη μελέτη του σε θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο.
Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Ελευσίνα. Σπούδασε μουσική και θέατρο. Είναι ηθοποιός, ερμηνεύτρια, μουσικός, σκηνοθέτις, δασκάλα σε χώρους Τέχνης και συνεργάτης στα πανεπιστήμια Stockton και Princeton στο New Jersey.
Πατρίδα της νιώθει πάντα την Τέχνη, γιατί είναι συνάντηση και συνύπαρξη. Μπορεί να γνωρίζει ότι η χώρα της έχει να επενδύσει στον πολιτισμό από την εποχή του Περικλή, εκνευρίζεται όμως που τώρα αυτή χρησιμοποιεί το άλλοθι των οικονομικών δυσκολιών για να τον αγνοήσει πλήρως.
***
-- Επίτρεψέ μου να κάνω μαζί σου δύο συνεντεύξεις, μία κανονική και μία αντι-κανονική. Με αφήνεις;
-- Ευχαριστώ πολύ. Μεγάλη μου τιμή.
-- Ξεκινάω με την πρώτη. Οταν όλη η χώρα καιγόταν, με νεκρούς ανθρώπους και ζώα, δάση και σπίτια στάχτη, και τα ΜΜΕ έπαιζαν κανονικά το πρόγραμμά τους, τι σκέφτηκες;
-- Βρίσκομαι σε διαρκή απορία. Μέχρι πρότινος, κάθε φορά που διάβαζα στο διαδίκτυο μια είδηση, αμέσως έκανα ζάπινγκ για να δω ποιο κανάλι θα τη δείξει και πώς.
Για παράδειγμα, η τραγωδία στην Πύλο, που για μένα είναι από τις μεγαλύτερες τραγωδίες στην Ιστορία μας, πώς αντιμετωπίστηκε από τα δελτία ειδήσεων;
Δεν κάνω πια ούτε ζάπινγκ, γιατί απογοητεύομαι. Δεν θέλω να πιστέψω ότι γίνεται βάσει σχεδίου.
Το καλοκαίρι με πλησίασε μια δημοσιογράφος μεγάλου τηλεοπτικού καναλιού, μετά από μια συναυλία.
Μου συστήθηκε: «Είμαι η τάδε και - ντρέπομαι που το λέω - είμαι δημοσιογράφος στο τάδε κανάλι». Της απαντώ: «Οσο έχετε καθαρή τη συνείδησή σας, να μην ντρέπεστε». Και μου απαντά: «Δεν είναι εύκολο». Η απάντησή της με σόκαρε.
-- Στα live σου αναφέρεσαι πάντα στους αδικημένους, στους καταπιεσμένους, στους πρόσφυγες... Πώς αισθάνθηκες βλέποντας πριν λίγες μέρες αυτόν που κλείδωσε μετανάστες στο τρέιλερ του φορτηγού του και παρακινούσε τον κόσμο σε ρατσιστικό πογκρόμ;
-- Εκλαψα πολύ. Για τους άμοιρους ανθρώπους, για τη βαρβαρότητα και την αποκτήνωση. Μου είναι αδύνατον να επεξεργαστώ διανοητικά τέτοια κτηνωδία. Πονούσε το κεφάλι μου, το στομάχι μου σφίχτηκε. Αισθάνθηκα μια πρωτόγνωρη ετεροντροπή. Γι' αυτόν τον ελεεινό υπάνθρωπο - κυνηγό κεφαλών, για τους συνανθρώπους μου που σχολίαζαν το βίντεο ξερνώντας το φαρμάκι τους, για τους πολιτικούς και τους δημοσιογράφους που μιλούσαν για αυτοδικία. Ηθελα να ανοίξει η γη να με καταπιεί.
«Πάντα ο ευάλωτος γίνεται ο αποδιοπομπαίος τράγος».
-- Αυτό το περιστατικό φανέρωσε στα κοινωνικά δίκτυα ένα ρατσιστικό παραλήρημα βίας, ανθρώπων που διψούσαν για αίμα. Τι σημαίνει αυτό κατά τη γνώμη σου και από πού τροφοδοτείται;
-- Εχω ακούσει σε καφενείο, παλιότερα, παρέες να μιλούν παρόμοια, σχολιάζοντας Αλβανούς, έχω ακούσει συνανθρώπους να μιλούν έτσι για τους Τσιγγάνους, για τους γκέι, για τους ψυχικά ασθενείς. Πάντα οι ευάλωτες ομάδες είναι ο αποδιοπομπαίος τράγος. Ο άλλος, ο ξένος, ο διαφορετικός είναι η απειλή για την κανονικότητά τους, για την υποτιθέμενη ασφάλειά μας. Το φαινόμενο του «καφενείου» παρατηρείται όπου υπάρχουν ευάλωτοι. Τώρα, απλά το καφενείο είναι δημόσιο και ανεξέλεγκτο. Και δεν ισχύει βέβαια μόνο στην Ελλάδα. Είναι παγκόσμια μάστιγα ο ρατσισμός και ο φασισμός. Είμαι σίγουρη ότι το ίδιο συνέβαινε και στα καφενεία της Ευρώπης πριν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Τροφοδοτείται από την άγνοια και τον φόβο.
-- Τα φασιστοειδή και οι χρυσαυγίτες αποθρασύνονται, είναι προκλητική η ανοχή της εγκληματικής δράσης τους ως μαντρόσκυλων του συστήματος. Πώς νομίζεις ότι αντιμετωπίζεται αυτό;
-- Φαντάζομαι, με την αλλαγή του ίδιου του συστήματος που τους γεννά, τους τρέφει ή τους επιτρέπει να υπάρχουν. Αλλά είμαι καλλιτέχνις. Δεν μπορώ να μιλήσω αλλιώς. Θα μιλήσω για την αναγκαιότητα της Τέχνης, της Παιδείας, για την εκπαίδευση στην κοινότητα. Εκπαίδευση στη συνύπαρξη, στη συμπερίληψη και την αλληλεγγύη. Τα αυτονόητα δηλαδή. Είμαστε φιλοξενούμενοι όλοι σ' αυτήν τη Γη και πρέπει να μάθουμε να συνυπάρχουμε. Με τους ανθρώπους, με τα ζώα, με τη φύση. Θα φύγουμε κάποια στιγμή και θα έχουμε αφήσει το αποτύπωμά μας. Ποιο θέλουμε να είναι αυτό; Είδα παλιότερα ένα ντοκιμαντέρ για τους απογόνους των βασανιστών των ναζί, και ένας απ' αυτούς είχε υποβληθεί σε εθελουσία στείρωση, από φόβο μη γεννήσει το τέρας.
«Το metoo να μην ξεχαστεί, να μην εκπέσει στην κατηγορία του γραφικού».
-- Γνωρίζω ότι παλεύεις χρόνια με τον σεξισμό και την ανισότητα, και πως όταν ήσουν μικρή είχες υποστεί από την μητριά σου άγρια κακοποίηση. Πού βλέπεις να βρίσκεται το
#metoo σήμερα; Αντιμετωπίστηκε από την πολιτεία όπως έπρεπε;
-- «Ευτυχώς», στην περίπτωσή μου, η κακοποίηση προερχόταν από πρόσωπο που δεν ανήκε στη βιολογική μου οικογένεια κι αυτό μας προστάτευσε, εμένα και τις αδερφές μου. Μας ένωσε, μας έκανε πιο δυνατές. Το τραύμα είναι τραύμα, βέβαια, και το έχεις για πάντα μαζί σου, άλλοτε ως αδυναμία και άλλοτε ως δύναμη, ως παράσημο. Το metoo είναι μια συζήτηση που άνοιξε. Το θέμα είναι να μην ξεχαστεί, να μην εκπέσει στην κατηγορία του γραφικού. Η πολιτεία καλά θα κάνει να το υπενθυμίζει, να προστατεύει τα θύματα, να μην τα στιγματίζει. Δεν νομίζω πως το κάνει, ή τουλάχιστον στον βαθμό που οφείλει.
-- Χωρίς να γνωριζόμαστε καλά, αισθάνομαι μια μυστήρια συγγένεια μαζί σου. Λίγο πιο κάτω από το παλιό μου σπίτι, στη Σερρών, βρίσκεται το «Baumstrasse» σου, σου αρέσουν οι Φελίνι, Ταρκόφσκι, Κασσαβέτης και Παζολίνι, οι βόλτες στο κέντρο της Αθήνας, δεν είχες ευτυχισμένα παιδικά χρόνια και είσαι συγκεντρωτική. Τι δεν αντέχεις στον εαυτό σου και τι λατρεύεις σε αυτόν;
-- Δεν είναι ένα. Είναι πολλά και αλλάζουν με τις περιστάσεις. Γιατί όταν κάτι δεν αντέχω στον εαυτό μου, προσπαθώ να το αλλάξω. Και μου έχει συμβεί κάτι, που θαυμάζω σε μένα, στην πορεία να με φρικάρει. Παράδειγμα, η αντοχή. Είμαι άνθρωπος ανθεκτικός, αντέχω πολύ. Το θαύμαζα αυτό για πολλά χρόνια. Εφτασα όμως στο σημείο να μη με αντέχω που αντέχω. Η σχολαστικότητα επίσης, η ευθιξία μου, η άγνοια κινδύνου. Ολα αυτά κατά καιρούς μου έχουν παρουσιαστεί και με τις δυο τους όψεις.
-- Εχεις εργαστεί ως μπαργούμαν, τραγουδίστρια σε ρεμπετάδικα, ως ηθοποιός στο Εθνικό και σήμερα - εκτός από το φυτώριο των νέων καλλιτεχνών, το «Baumstrasse» που διευθύνεις, και τις συναυλίες σου - εργάζεσαι και ως δασκάλα θεάτρου και συνεργάζεσαι με ξένα πανεπιστήμια. Καλλιτέχνης στην Ελλάδα σημαίνει ζωή μετέωρη και επικίνδυνη;
--Υπάρχουν πιο μετέωρα και επικίνδυνα επαγγέλματα από τα δικά μας. Η ζωή των εκπαιδευτικών ή των υγειονομικών, ας πούμε. Αυτό που συμβαίνει με τους καλλιτέχνες στη χώρα είναι πως δεν τους παίρνουν στα σοβαρά. Θεωρούμαστε χομπίστες. Καταλαβαίνω ότι μάλλον κάνω κάτι δύσκολο, ή ακόμα και σπουδαίο, όταν πηγαίνω στο εξωτερικό και ειδικότερα στα πανεπιστήμια ως επισκέπτρια καθηγήτρια. Οχι από την αποδοχή, αλλά από την αμοιβή που μου προσφέρουν.
-- Πού βρίσκεται το «The Xenophobia Project», που γίνεται με τη συνεργασία της Καλλιτεχνική Σχολής της Νορβηγίας;
-- Η ομάδα μου έχει ολοκληρώσει την εργασία της για το «Xenophobia Project». Στο YouTube μπορείτε να δείτε την ταινία που δημιουργήσαμε. Εχει τίτλο «Every trip is a trip one way». Σ' αυτή συμμετείχαν Ελληνες και ξένοι μουσικοί, ερασιτέχνες και επαγγελματίες, μετανάστες μουσικοί από τη διαπολιτισμική ορχήστρα της Λυρικής Σκηνής, καθώς και ηθοποιοί.
Ο Παζολίνι, η Φαραντούρη, η Ρίτα Σακελλαρίου και το τσουνάμι.
Και η δεύτερη συνέντευξη, η αντι-κανονική. Ξέρω πως θα απαντήσει σε ό,τι την ρωτήσω.
-- Αν έπρεπε να ξαναγεννηθείς ως Μαρία Φαραντούρη ή Ρίτα Σακελλαρίου, ποια θα επέλεγες και γιατί;
-- Η Ρίτα Σακελλαρίου είναι πολύ αγαπημένη μου τραγουδίστρια. Είχε όμως μια δύσκολη και άδικη ζωή, ειδικά στη νεότητά της. Θα επέλεγα την Μαρία Φαραντούρη. Οχι πως η κα Φαραντούρη έζησε ρόδινα χρόνια, αλλά θα ήθελα να ταξιδέψω όλο τον κόσμο τραγουδώντας και συνομιλώντας με μεγάλους ποιητές και συνθέτες, αγωνιζόμενη για τα δικαιώματα των ανθρώπων. Τραγουδά ακόμα υπέροχα, σαν να μην έχει περάσει από πάνω της ο χρόνος, η φθορά.
-- Σε κολακεύει το σύνθημα «Μάρθα ζούμε για να σε παντρευτούμε» ή σου δημιουργεί ...δεύτερες σκέψεις;
-- Ούτε με κολακεύει, ούτε μου δημιουργεί δεύτερες σκέψεις. Με κάνει να χαμογελώ, με διασκεδάζει. Με συγκινεί ο τρόπος που βρίσκει ο κόσμος να εκφράσει τα συναισθήματά του. Οι Ελληνες έχουν πολύ χιούμορ. Ενα σύνθημα που με έκανε να κλαίω από τα γέλια ήταν το «Μάρθα Φριντζήλα του Δη-μη-τρίου».
-- Είναι αλήθεια πως η Χαρούλα Αλεξίου είναι η μεγάλη σου αδερφή;
-- Οταν πρωτοδουλέψαμε μαζί, έτσι ένιωσα. Με καταλαβαίνει, με αποδέχεται, με συμβουλεύει, με μαλώνει, με φροντίζει. Αισθάνομαι ήρεμη όταν είμαι κοντά της. Και, τώρα πια, είναι το άτομο που θέλω να πάρω τηλέφωνο για να μοιραστώ κάτι, αφού το έχω μοιραστεί λίγο πριν με τις αδερφές μου.
-- Αν γινόταν να «μπεις» και να ζήσεις για δυο ώρες σε μια ταινία, ποιον σκηνοθέτη θα επέλεγες: Φελίνι, Ταρκόφσκι, Κασσαβέτη ή Παζολίνι;
-- Τον Παζολίνι θα επέλεγα. Σε μια από τις ταινίες της «Τριλογίας της ζωής», το «Δεκαήμερο» ή «Οι θρύλοι του Καντέρμπερι», αλλά και το «Χίλιες και μία νύχτες», γιατί όταν βλέπω αυτές τις ταινίες είμαι ευτυχισμένη.
-- Ενώ έναν εχθρό σου σε ποια ταινία θα τον έστελνες;
-- Στις ίδιες ταινίες, μπας και αλλάξει κάτι μέσα του όταν βρεθεί μέσα σ' αυτήν την ομορφιά. Αμα δεν καταλάβει κι εκεί, δεν θα ασχοληθώ άλλο μαζί του.
-- Γιατί μαθαίνεις Ρωσικά, σε τι σου χρειάζονται;
-- Θέλω να διαβάσω στο πρωτότυπο τους ποιητές που αγαπώ. Οταν διάβασα Λόρκα στο πρωτότυπο, ανακάλυψα έναν άλλο ποιητή.
Το ίδιο και όταν διάβασα Μπέκετ ή Αλντα Μερίνι. Τα Ρωσικά είναι πολύ δύσκολη γλώσσα. Προς το παρόν απογοητεύομαι όταν πάω να διαβάσω Αχμάτοβα, ας πούμε. Τα Ρωσικά μου είναι στο επίπεδο να μην πεθάνω από το κρύο ή την πείνα αν βρεθώ σε μέρος όπου μιλούν μόνο Ρωσικά.
-- Βάλε μία θεατρική λέξη/όρο - ή μία πρόταση - δίπλα στην πολιτική κατάσταση της Ελλάδας σήμερα.
-- «Εξοδος». Το πρώτο όμως που μου ήρθε στο μυαλό ήταν ο «Από μηχανής θεός», γιατί δεν ξέρω ποιος άλλος μπορεί να μας βγάλει από αυτό το τσουνάμι που ζούμε.
