Με αφορμή ένα σχόλιο περί ψυχολογίας και αδυνάμων.
Παντρεύεται την άλλη επειδή έμεινε έγκυος. Δεν είναι ερωτευμένος. Απλώς κάνει το καθήκον του. Το παιδί που γεννιέται το μισεί γιατί το θεωρεί την αιτία που στερήθηκε την ελευθερία του και παγιδεύτηκε σ’ ένα γάμο που δεν ήθελε. Του το δείχνει με κάθε τρόπο, απαξιώνοντάς το, κακοποιώντας το λεκτικά. Το παιδί αδυνατεί να δεχτεί το μίσος και θεωρεί πως η συμπεριφορά αυτή είναι ένδειξη αγάπης.
Μεγαλώνοντας έχει εντυπωθεί μέσα του πως το να κακοποιείς τα παιδιά, με όποιο τρόπο, είναι έκφραση της αγάπης που τους έχεις. Ένας θύτης είναι έτοιμος.
Δυναμική αυτή, παντρεύτηκε έναν αδύναμο χαρακτήρα, όχι γιατί τη γοήτευσε αλλά γιατί ως υπάλληλος είχε σταθερό εισόδημα και δεν θα της έλειπε τίποτα. Τον άντρα της τον περιφρονούσε για την αδυναμία του. Τα πάντα τα κανόνιζε εκείνη με όλο και πιο αυταρχικό τρόπο. Το παιδί μεγάλωνε με πατρικό πρότυπο έναν άνδρα άβουλο, αδύναμο, δέκτη προσβολών. Το παιδί αναζητούσε τον πατέρα σε κάθε άνθρωπο ισχυρό που θα μπορούσε να επιβληθεί. Ένα θύμα ήταν έτοιμο.
Γράφω σχηματικά και απλοϊκά τι μπορεί να εξηγήσει η ψυχολογία, που τόση χρήση της γίνεται τις τελευταίες μέρες. Ναι, μπορεί να εξηγήσει πολλά. Όμως νομίζω πως η ψυχολογία αποτελεί εποικοδόμημα. Η βάση είναι οι κοινωνικές συνθήκες, οι νόμοι, οι αντιλήψεις, οι προκαταλήψεις, μέσα στις οποίες δρουν οι άνθρωποι και διαμορφώνουν χαρακτήρα και ψυχολογία.
Όταν ακόμα και σήμερα υπάρχουν απόψεις που θέλουν το γονιμοποιημένο ωάριο «αγέννητο παιδί» και θεωρούν έγκλημα την έκτρωση, όταν ακόμα και σήμερα η ανύπαντρη μητέρα είναι αν όχι δακτυλοδεικτούμενη τουλάχιστον αντικείμενο οίκτου, τότε θα υπάρχουν γάμοι αταίριαστοι που θα φτιάχνουν παιδιά με την ψυχολογία, ας πούμε, της πρώτης ιστορίας.
Όταν το ζητούμενο στην κοινωνία είναι το χρήμα, γιατί μόνο αυτό προσφέρει ευτυχία εξασφαλίζοντας ανέσεις, και πρέπει να το αποχτήσουμε με κάθε τρόπο, τότε θα υπάρχουν γάμοι συμφέροντος που θα ανατρέφουν ανθρώπους σαν, ας πούμε, αυτόν της δεύτερης ιστορίας.
Έγραψα τα παραπάνω εν είδει παραδείγματος και όχι για να γενικεύσω αλλά απλώς για να καταδείξω πως η ψυχολογία μπορεί να εξηγεί συμπεριφορές αλλά δεν είναι πανάκεια.
Οι άνθρωποι είμαστε κοινωνικά όντα, έτσι το ψυχολογικό μας προφίλ δεν μπορεί να λειτουργεί ανεξάρτητα και αυτόνομα. Είμαστε δημιουργήματα της κοινωνίας μας και των συνθηκών της ζωής μας. Και ούτε πιστεύω πως «δεν υπάρχουν επιλογές». Επιλογές έχουμε όλοι μας. Το τι θα επιλέξει ο καθένας είναι θέμα του «στησίματος» όλης του της προσωπικότητας. Και οι αντιστασιακοί είχαν επιλογές και επέλεξαν να αντισταθούν. Και οι μαυραγορίτες είχαν επιλογές και επέλεξαν να θησαυρίσουν από την πείνα των άλλων. Και οι δωσίλογοι είχαν επιλογές και επέλεξαν να καταδίδουν τους συμπατριώτες τους για να κερδίσουν την ευαρέσκεια των κατακτητών και τα πλεονεκτήματα που αυτοί πρόσφεραν. (Για ν΄αναφερθώ σε καταστάσεις που όλοι γνωρίζουμε.)
Σε ό,τι αφορά τα θέματα της επικαιρότητας πιστεύω πως όσο κλαίμε για τα θύματα και κατακεραυνώνουμε τους θύτες χωρίς να εξετάζουμε και να αλλάζουμε τις συνθήκες που δημιουργούν θύτες και θύματα, θα έχουμε μια απ’ τα ίδια.
Κάποιες τραγικές ιστορίες θα βγουν στην επιφάνεια, κάποιοι –λίγοι- θα τιμωρηθούν, οι δομές εξουσίας θα παραμείνουν οι ίδιες, η αυθαιρεσία του ισχυρού το ίδιο, ο φόβος του αδύναμου το ίδιο.
Ας κάνει λοιπόν ο καθένας ό,τι μπορεί στην οικογένειά του, στον κύκλο του, στον χώρο εργασίας του, στο συλλογικό του όργανο, στον κοινωνικό του χώρο γενικά, για να δούμε τις περίφημες «καλύτερες μέρες» μια κοινωνίας όπου ο καθένας θα μπορεί να διεκδικεί τα δίκια του, χωρίς φόβο αλλά με πολύ πάθος.