Το κρυφό σχολειό των φυλακών Αίγινας και το αναγνωστικό του…
Μάνος Δούκας:
Τον Απρίλη του 1947 «κυκλοφόρησε» ένα… «αναγνωστικό» στη φυλακής της Αίγινας. Γι’ αυτό θα σας «μιλήσω» σήμερα.
Ο Μιχάλης Παπαμαύρος (1890 – 1962) ήταν προοδευτικός παιδαγωγός, που υπέστη σειρά διώξεων για τις ιδέες του (Απολύσεις, εξορίες κλπ.). Πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση και συμμετείχε στο Εθνικό Συμβούλιο στις Κορυσχάδες. Μαζί με τους Κώστα Σωτηρίου, Ρόζα Ιμβριώτη, κλπ. συμμετείχε στην Επιτροπή Παιδείας που συγκροτήθηκε με πρωτοβουλία του Γραμματέα Παιδείας της ΠΕΕΑ, Πέτρου Κόκκαλη. Υπήρξε συνδιευθυντής του Παιδαγωγικού Φροντιστηρίου στο Καρπενήσι και στη συντακτική επιτροπή για τη συγγραφή των γνωστών Αναγνωστικών της Αντίστασης. Δικό του είναι το αναγνωστικό της Ε’ και Στ’ τάξης με τον τίτλο «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ». Το 1945 συνελήφθη και οδηγήθηκε διαδοχικά στις φυλακές Χατζηκώστα, στη Γυάρο, στην Αίγινα και τέλος στου Αβέρωφ. Είχε πάντα την άποψη ότι «η φυλακή μπορεί να γίνει σχολείο». Περισσότερα δείτε εδώ.
Κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του στην Αίγινα, γράφει μια σειρά αναγνωστικών για την επιμόρφωση των φυλακισμένων αγωνιστών. Συγκεκριμένα :
1. Αναγνωστικό για τελείως Αγράμματους.
2. Αναγνωστικό για τη Β’ τάξη Δημοτικού.
3. Αναγνωστικό για τη Γ’ και Δ’ τάξη Δημοτικού.
4. Αναγνωστικό για την Ε’ και Στ’ τάξη Δημοτικού, με τίτλο «ΜΕΓΑΛΑ ΧΡΟΝΙΑ».
Από αυτά έχει διασωθεί μόνο το τελευταίο, που επανεκδόθηκε πριν από μερικά χρόνια από τον Πανελλήνιο Πολιτιστικό Σύλλογο Απογόνων και Φίλων Εθνικής Αντίστασης και Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Παράρτημα Περιστερίου.
Αυτό το βιβλίο «κυκλοφόρησε» μέσα στη φυλακή τον Απρίλη του 1947. Δυο ενδιαφέροντα ιστορικά «μαθήματα» που περιέχονται σ’ αυτό, για το έπος της Αλβανίας 1940 με τίτλο «Η ΠΡΟΔΟΣΙΑ» και για το έπος της κατοχής και της Εθνικής Αντίστασης με τίτλο «ΤΟ ΕΑΜ», μπορείτε να δείτε εδώ.
Από το ίδιο αυτό βιβλίο εδώ θα σας «αντιγράψω» ένα άλλο μάθημα που λέγεται «Το κρυφό σχολειό της φυλακής» κι αναφέρεται ακριβώς στο πώς γινόταν αυτά τα μαθήματα. Να σημειώσουμε ότι τότε που τα έγραφε αυτά, ο εμφύλιος πόλεμος ήταν σε εξέλιξη κι ακόμα δεν είχαν εμπλακεί στον εμφύλιο οι Αμερικάνοι και… οι βόμβες ναπάλμ.
«Το κρυφό σχολειό της φυλακής
Παιδιά της τετάρτης τάξης.
Σας μιλούν οι φυλακισμένοι της φυλακής Αίγινας. Εσείς μαθαίνετε τα γράμματα στο σχολείο σας ελεύθερα και με την ησυχία σας. Τώρα θα σας πούμε πώς μαθαίνουμε κι εμείς τα γράμματα, στο δικό μας σχολείο της φυλακής.
Εμείς όλοι οι φυλακισμένοι στη φυλακή της Αίγινας είμαστε λαϊκοί αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Άλλοι από μας πολεμήσαμε τον κατακτητή της χώρας μας τα χρόνια της κατοχής στο βουνό και άλλοι στις πόλεις.
Οι προδότες όμως, με τη βοήθεια των Άγγλων, μας εξαπάτησαν στη συμφωνία της Βάρκιζας και μας έριξαν στις φυλακές. Μας φυλάκισαν για να μας εξοντώσουν με τα βάσανα και τις στερήσεις της φυλακής.
Μα εμείς, μόλις φυλακιστήκαμε, βάλαμε για σκοπό μας να βγούμε από τη φυλακή γεροί, όχι μόνο στο σώμα μας, μα και στη ψυχή μας.
Η πρώτη μας δουλειά ήταν να μάθουμε γράμματα. Γιατί εμείς μεγαλώσαμε στην κοινωνία, χωρίς να ξέρουμε να γράφουμε και να διαβάζουμε τη γλώσσα μας.
Τα γράμματα, φυσικά, έπρεπε να μας τα μάθει το κράτος στα σχολεία του. Γι’ αυτό άλλωστε πληρώναμε και ταχτικά τους φόρους μας στο κράτος. Και αν καμιά φορά κανείς από μας δεν είχε να πληρώσει, τον έπιαναν και τον έβαζαν φυλακή. Μα το κράτος δεν ήθελε να μας μάθει γράμματα! Δεν το συνέφερε ν’ ανοίξει ο λαός τα μάτια του! Έτσι, μας άφησε αγράμματους. Και όπως εμείς, έτσι είναι και άλλοι αμέτρητοι αγράμματοι ανάμεσα στο λαό μας.
Έτσι λοιπόν αποφασίσαμε να μάθουμε γράμματα τώρα που μεγαλώσαμε. Να κάνουμε δηλαδή μια δουλειά, που έπρεπε να την είχε κάμει το κράτος όταν ήμαστε παιδιά.
Στην αρχή πηγαίναμε καλά. Οι φύλακες της φυλακής μας άφηναν λεύτερους να κάνουμε το σχολείο μας και τα άλλα ανώτερα μαθήματά μας.
Μα όταν η κυβέρνηση έμαθα πως εμείς στη φυλακή μαθαίνουμε γράμματα και μορφωνόμαστε, μας τα απαγόρευσε όλα ! Δε μας άφηνε ούτε γράμματα να μαθαίνουμε ούτε να κάνουμε τα άλλα μαθήματά μας.
Μα εμείς και ύστερα απ’ την απαγόρεψη αυτή εξακολουθούμε να έχουμε τα σχολεία μας. Βέβαια όμως, κρυφά από τους φύλακές μας. Και να δείτε πως το κάνουμε:
Άμα κάθε πρωί ανοίξουν οι θάλαμοι και βγουν οι φυλακισμένοι έξω, ένας συναγωνιστής περνά με τη σειρά κοντά από τους αγράμματους και τους ψιθυρίζει: «Στο 7», ή «Στο 11». Κάθε μέρα δηλαδή αλλάζουμε θάλαμο.
Σε λίγη ώρα αρχίζουν ένας ένας οι αγράμματοι να πηγαίνουν στο θάλαμο 7 ή στο θάλαμο 11. Εκεί αρχίζει το μάθημα της Ανάγνωσης.
Έχουμε όλα – όλα δυο βιβλία. Ένα που διαβάζουν οι μαθητές κι ένα που κρατά ο δάσκαλος. Το βιβλίο των μαθητών περνά από τον ένα στον άλλο, ώσπου να διαβάσουν όλοι. Πίνακα δεν έχουμε. Γράφουμε όμως στο πίσω μέρος της πόρτας.
Άμα τελειώσει η ανάγνωση αρχίζει η αριθμητική. Κάνουμε πρόσθεση, αφαίρεση, πολλαπλασιασμό και διαίρεση των ακεραίων αριθμών. Εδώ και λίγες μέρες αρχίσαμε και με τους δεκαδικούς. Τις πράξεις και στο μάθημα αυτό τις κάνουμε στο πίσω μέρος της πόρτας.
Δυο φορές τη βδομάδα κάνουμε και Γεωγραφία της Ελλάδας. Μαθαίνουμε ακόμα και για τα ζώα, τα φυτά και τα ορυκτά της πατρίδας μας.
Το τραγούδι και τη Γυμναστική τα μαθαίνουμε μαζί με τους άλλους συναγωνιστές της φυλακής.
Μα την ώρα που κάνουμε μάθημα, προσέχουμε να μη μας τσακώσει κανένας φύλακας. Ένας από μας φυλάγει στην πόρτα. Παρακολουθεί τους φύλακες. Άμα δει κανένα να πλησιάζει το θάλαμό μας, αρχίζει να χτυπά σιγανά με τα δάχτυλα απάνω στην πόρτα ή να λέει σιγά τη λέξη: «Προσοχή».
Εμείς τότε καταλαβαίνουμε κι αρχίζουμε να λέμε διάφορες ιστορίες άσχετες με το μάθημα. Πότε – πότε μπαίνει ο φύλακας μέσα στο θάλαμο. Εμείς δεν του μιλούμε καθόλου. Εκείνος μένει λίγο, ακούει τις ιστορίες και ύστερα φεύγει.
Εμείς εξακολουθούμε τότε το μάθημά μας. Έτσι μαθαίνουμε εμείς τα γράμματα. Και δε μπορούμε να σας περιγράψουμε πόση χαρά νιώθουμε άμα μάθουμε να γράφουμε και να διαβάζουμε.
Καθόμαστε τότε και γράφουμε αμέσως γράμμα με το χέρι μας στα σπίτια μας και τους λέμε για την ευχάριστη είδηση. Οι δικοί μας τότε μας απαντούν και μας λένε πως τρίβουν τα μάτια τους και λένε πως η φυλακή για μας στάθηκε το καλύτερο σχολείο.
Τώρα χαιρόμαστε πολύ, που άμα βγούμε από τη φυλακή θα μπορέσουμε να βοηθήσουμε καλύτερα το λαό μας. Γιατί το ίδιο είναι να ξέρεις γράμματα και να μη ξέρεις;
Να ξέρετε όμως πως όταν ο λαός πάρει την εξουσία στα χέρια του, δε θα μείνει ούτε ένας Έλληνας αγράμματος».
Κι ένα συνοδευτικό έμμετρο που τότε τα συνηθιζόταν πολύ στα αναγνωστικά.
«Ο γέρο – μαθητής της φυλακής
Την ώρα, δες που μπαίνω στο σχολείο μας
δε ξέρω, κάτι εδώ με συγκινάει…
Θέλω να πω στο νιό το δάσκαλό μας
κι αν είμαι γέροντας, ντροπή δε με κρατάει…
Ένιωσα δω πως πρέπει να μαθαίνω
για να μπορέσουμε ν’ αλλάξει η ζωή μας…
Εδώ τη μαύρη σκοτινιά καταλαβαίνω
σατανικά που μας τυλίγαν οι εχθροί μας…
Στα σκοτεινά κελιά μάτια λαμπίζουνε
και λαχταρούν της μόρφωσης το δώρο
κι από το στόμα του ΕΠΟΝίτη δάσκαλου
μες στου κελιού το στρυμωγμένο χώρο
η Γνώση πως μου φαίνεται να βγαίνει όμορφη
και να μου γνέφει μπιστεμένα:
Εγώ ‘μαι όπλο στη ζωή, όπλο ανίκητο
κανείς δε με νικάει εμένα…
Εγώ ο αγωνιστής ο ασπρομάλλης γέροντας
τον εχτιμώ το νιό το δάσκαλό μου,
γιατί πασχίζει να μάθει ό,τι έχασα
στα νιάτα μου, στον μαύρο τον καιρό μου.»