Μελετάμε τον «ολάκερο» κόσμο του «Σταφιδικού», για να μπούμε στην καρδιά της «κρυμμένης», σημερινής, αστικής πραγματικότητας
Τη ζοφερή αυτή κατάσταση μπορεί να την
αντιμετωπίσει μόνο ένα ισχυρό ταξικό λαϊκό κίνημα, με την εργατική τάξη
μπροστά και με Κοινωνική Συμμαχία χειραφετημένη από την αστική τάξη και
τον ρεφορμισμό! Φυσικά, το κίνημα αυτό θα καθοδηγείται και θα εμπνέεται
από ένα επαναστατικό κόμμα παντός καιρού. Αυτό το αρχέγονο στην
πολιτική αναζητούμε και πώς να ήταν αλλιώς, αφού το αρχέγονο, ακόμη και
στην γενικότητά του, βρίσκεται στο κέντρο του σύμπαντος.
Παράλληλα,
«στους δρόμους του αύριο κρίνονται τα περασμένα». Ωστόσο, τα περασμένα
είναι οι ρίζες μας και όπως κάθε δέντρο, εάν αποκοπεί από τις ρίζες του
πεθαίνει, έτσι και ο καθένας μας, όπως και το ΚΚΕ, από τις ρίζες του
θρέφεται και αντιμετωπίζει τις θύελλες του καιρού του!
Σίγουρα, αυτοί
είναι οι λόγοι που η Κεντρική Επιτροπή, εκκινώντας από τη μνήμη,
επίμονα πορεύεται με συνεχείς εκδηλώσεις, εκδόσεις, στήσιμο μνημείων και
πάνω από όλα με την ανάδειξη, συντήρηση και αξιοποίηση του
απροσμέτρητου αρχειακού υλικού που διαθέτει.
Με αυτή τη λογική
εκδόθηκε το θαυμάσιο από όλες τις απόψεις βιβλίο για την «Σταφίδα», όπως
αντίστοιχα και το βιβλίο για το «Καπνικό», για το οποίο και μνημείο
φτιάχτηκε ήδη στο Αγρίνιο, προκειμένου οι νέες γενιές των κομμουνιστών
και της νεολαίας να γνωρίσουν με αναστοχαστική τοποθέτηση σημαντικές
στιγμές από τους αγώνες χιλιάδων σταφιδεργατών και σταφιδοπαραγωγών της
χώρας μας.
Θα επιμείνουμε ότι η ιστορία βαδίζει προς τη μεριά που
βαδίζουμε εμείς και αξίζει να προσθέσουμε με την σειρά μας μια σύντομη
αναφορά στην ιστορία του σταφιδικού στη Ζάκυνθο, που διατρέχει τους
αιώνες.
Συγκεκριμένα,
από το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα ως την Ένωση με την υπόλοιπη Ελλάδα,
θα μπορούσε η καλλιέργεια της σταφίδας να αποτελέσει τον κυριότερο
παράγοντα προκοπής των ζακυνθινών λαϊκών στρωμάτων και των
δουλοπάροικων.
Όμως αυτό δεν θα συμβεί, διότι οι νόμπιλοι της
Ζακύνθου και οι Βενετσιάνοι απομυζούσανε με κάθε τρόπο και βία τον
πλούτο, διατηρώντας για τον εαυτό τους πάντα τις χάρες όλες. Στην
κατεύθυνση αυτή έλεγχαν με απόλυτο τρόπο το προϊόν και τις εξαγωγές του.
Παράδειγμα,
οι Βενετσιάνοι το 1580 με διάταγμα επέβαλαν δασμό: για κάθε 1000 λίτρες
σταφίδα, το βενετικό κράτος να εισπράττει δέκα δουκάτα, τιμή διπλάσια
της τρέχουσας αξίας του προϊόντος. Με αυτόν τον τρόπο, αποθηκεύαν οι
ίδιοι τη σταφίδα στη Βενετία και την πουλούσαν κατά το δοκούν στις
διψασμένες αγορές τις Αγγλίας, Ολλανδίας, Ισπανίας… Αυτό μας θυμίζει τον
έλεγχο των κοιτασμάτων πετρελαίου από τους ιμπεριαλιστές στις σύγχρονες
εποχές!
Μα δεν τους έφτανε αυτό, φτιάξανε τα λαζαρέτα, δηλαδή
λοιμοκαρθαρτήρια στη Ζάκυνθο και στην Κέρκυρα, όπου βάζανε τα αγγλικά
πληρώματα εκεί για καιρούς σε καραντίνα. Αντίθετα, τα βενετσιάνικα πλοία
δεν περνάγανε από έλεγχο, αφού έφερναν κατά την είσοδό τους στο λιμάνι
πιστοποιητικά των βενετικών πρεσβειών τους, που διαβεβαίωναν ότι δεν
υπήρχε λοιμός εκεί από όπου ξεκίναγαν τα πλοία τους.
Φυσικά,
τα πιστοποιητικά αυτά γίνονταν αποδεκτά από τον πρεβεδούρο στη Ζάκυνθο
και έτσι τα πλοία τους φόρτωναν πάραυτα την σταφίδα και έφευγαν.
Με
την σειρά τους οι Εγγλέζοι για να αντιμετωπίσουν το αρνητικό γι’ αυτούς
γεγονός, έκαμαν εξαγωγικό κέντρο σταφίδας το λιμάνι της Πάτρας, το οποίο
έλεγχαν οι Τούρκοι.
Αυτό θυμίζει, βέβαια, την σημερινή
Αλεξανδρούπολη με τις εκεί νέες βάσεις των Αμερικάνων, προκειμένου να
αποφύγουν τις κακοτοπιές παλαιών διαδρομών για την προώθηση εφοδίων και
στρατευμάτων στα μέτωπα.
Συγχρόνως, όπως ήταν φυσικό, άνθισε και το
λαθρεμπόριο. Ξεφύτρωναν, λοιπόν, ξύλινες κατασκευές πάνω στο κύμα που
κοίταζαν κατά τη θάλασσα. Από εκεί, τη νύκτα παραλάμβαναν οι βάρκες τη
σταφίδα για να την μεταφέρουν στα βενετσιάνικα πλοία, που περίμεναν
«α-ρόδου», στα ανοικτά. Τα γεγονότα αυτά, εξόντωσαν τους μικροπαραγωγούς
του νησιού μας.
Δεκάδες τόμοι γράφτηκαν από μεγάλους ζακυνθινούς
συγγραφείς για τα βάσανα των εργατών γης, σέμπρων και δουλοπάροικων.
Προσπερνώντας το γεγονός πως φτάνανε στο σημείο να δολοφονούν τους
απείθαρχους και ενίοτε να τους κτίζουν στους τοίχους των αρχοντικών
τους, θα διασώσω δύο ιστορίες από το χωριό μου, το Σκουλικάδο.
Πρώτα,
για τον προπάππου του επιχειρηματία Διονύση Πλέσσα, τον διαβόητο
Λεωνιδαρά, που εκτός των άλλων σκότωσε με μία λίμα μέσα στην φυλακή τον
θηριώδη μπράβο του αφέντη Αμπελοράβδη, Γκόρο Γκόρο, όταν αποπειράθηκε να
τον πνίξει. Είχε ξαπλώσει βέβαια, προηγουμένως, τον μέγα αφέντη
Αμπελοράβδη, χτυπώντας τον με τη δική του αρχοντική ράβδο, την οποία του
απέσπασε, όταν ο αφέντης προσπάθησε να του ανοίξει το κεφάλι. Είχε
ενοχληθεί σφόδρα ο αφέντης, διότι επί δύο χρόνια τον εκλιπαρούσε ο
Λεωνιδαράς να μη του αποδώσει πλήρως τα «σεμπρικά», αφού η σταφίδα του
στο Σκουλικάδο καταστράφηκε από βροχές και περονόσπορο. Εννοείται ότι
πρώτα είχε αρπάξει το ρεβόλβερ από τα χέρια του αμαξά, μπράβου του
Αμπερολάβδη, που τον απειλούσε.
Τι υψηλό φρόνημα, μα και στη συνέχεια
τι ευγένεια… Την άλλη μέρα θα επιστρέψει το ρεβόλβερ, άδειο, με άνθρωπό
του και μετά την πολύχρονη φυλάκισή του θα πάει χωρίς να ρωτήσει
κανέναν και θα καλλιεργήσει το κτήμα ανενόχλητος και ο μέγας αφέντης
λίγο αργότερα θα του το πουλήσει, για να βρει την ησυχία του!
Το
Σκουλικάδο, όπως είναι γνωστό από πολλές πηγές, υπήρξε «στρατιωτοχώρι»
και οι κάτοικοι του, είχαν την υποχρέωση να διατηρούν όπλα και να είναι
ετοιμοπόλεμοι μαζί με τα άλογά τους, που νόμιμα διατηρούσαν, τη στιγμή
που θα τους καλούσε η Βενετία να πολεμήσουν στο πλευρό της. Έτσι, τους
δόθηκε κλήρος, δεν πλήρωναν φόρους και ζούσαν ελεύθεροι!
Ίσως αυτό να
εξηγεί το εθιμικό δίκαιο και τις πολεμικές συνήθειες των
Σκουλικαδιωτών, καθώς και το γεγονός ότι υπήρχαν πολλές οικογένειες
ανέκαθεν στο Σκουλικάδο με μεγάλο κλήρο, ενώ από αρχοντικά παλάτια, μόνο
η καλοκαιρινή διώροφη κατοικία των αδελφών Ιωάννη και Σπύρου
Γιαννόπουλου.
Τον Γιαννάκη Γιαννόπουλο (επίσημα Ιαννόπουλο) τον
έφθασα και εγώ, όταν είχε ξεπέσει στη δεκαετία του ’60. Από πολλά χρόνια
πριν είχε χάσει και τα λογικά του. Φόραγε ράσα και λειτούργαγε. Τότε
έγινε το κάζο στο λίχνισμα της σταφίδας του, που αφορά και αυτό επίσης
το «εθιμικό δίκαιο» των Σκουλικαδιωτών.
Νύχτα το λίχνισμα, για να μην
λιώνει η σταφίδα, κι ο θείος Φίλιππος να την παίρνει, όπως έπεφτε από
την μάκινα, και με το μεγάλο ξύλινο φτυάρι να την πετάει στον μεγάλο
σωρό.
Ο αφέντης φωτίζει όρθιος την εργασία, επαναλαμβάνοντας συνεχώς:
«Είναι εδώ ο μεγάλος μου παραστάτης, ο Φιλίππος ο Γιάκουμος. Είναι εδώ ο
μεγάλος μου παραστάτης, ο Φιλίππος ο Γιάκουμος». Ο θείος ο Φιλίππος
Κεφαλληνός, που το όνομά του φέρει τόσους γδικιωμούς στη οικογένειά μας,
εκνευρίζεται, του δίνει μία δυνατή στο κεφάλι με το φτυάρι, τον
ξαπλώνει κάτω και αλλού πάει το καμηλαύκι και το πετραχήλι και αλλού το
φανάρι που φώτιζε το σκηνικό. Το τι έγινε στο απόλυτο σκοτάδι που
ακολούθησε, δεν είναι της ώρας να αναφερθεί!
Ήλθε όμως η στιγμή να
προχωρήσουμε στη μεστή νοημάτων ιστορία του σταφιδικού που αποτελεί το
όλον του αγροτικού κινήματος. Η Ζάκυνθος, όπως και όλα τα Επτάνησα,
ζούσαν από την πτώση του Βυζαντίου μέχρι και την Ένωση του 1864, κάτω
από δυτική ηγεμονία. Η κοινωνική τους εξέλιξη λοιπόν επηρεάστηκε από τα
τεκταινόμενα στον δυτικό κόσμο, τον Διαφωτισμό και τις αστικές
επαναστάσεις (Αμερικανική το 1776, Γαλλική το 1789, Άνοιξη των Εθνών το
1848), οι οποίες έφεραν την αστική τάξη στην εξουσία.
Συγχρόνως, στα
Επτάνησα συνέβησαν άκρως ιδιαίτερα γεγονότα, όπως το «Ρεμπελιό των
Ποπολάρων» το 1628, λαϊκή εξέγερση στη Ζάκυνθο εναντίον των αρχόντων,
που θεωρείται ως η πρώτη αστική επανάσταση στην Ευρώπη, καθώς και η
ίδρυση του Ριζοσπαστικού Κόμματος με πρωτοβουλία των Κεφαλονιτών
Ριζοσπαστών και άλλων Επτανησίων το 1848. Το Ριζοσπαστικό Κόμμα ήταν το
πρώτο στην Ελλάδα πολιτικό κόμμα με δομή, και μάλιστα αριστερών αρχών,
στοιχείο που αποτελεί έκφραση των Διεθνών Κοινωνικών Επαναστάσεων.
Τα
παραπάνω στη γενικότητά τους τείνουν στην αμφισβήτηση του υπάρχοντος
συστήματος και της ίδιας της αριστοκρατίας της γης από τους αστούς και
τα λαϊκά στρώματα. Όμως η τάξη των αστών, που θα παίξει στην πορεία της
πρωταγωνιστικό ρόλο στη νομή της εξουσίας, ακολουθεί από κοντά την τάξη
των ευγενών. Έτσι, παρόλο που η εξουσία της ενσωμάτωσε μερικά κοινωνικά
αιτήματα των αγροτών, κράτησε για τα καλά τις φεουδαρχικές σχέσεις μιας
άδικης και επαχθούς εξάρτησης μεταξύ του εργάτη γης, του σέμπρου και του
γαιοκτήμονα, ακόμη και μετά το 1848, ιστορικό ορόσημο αστικών
επαναστάσεων στην Ευρώπη.
Αυτό θα φέρει ρήγμα και θα ορίσει το τέλος
των από κοινού αστικοαγροτικών κινημάτων και εξεγέρσεων, σηματοδοτώντας
πλέον την οργάνωση αγροτικών κινημάτων χειραφετημένων από την αστική
τάξη, χωρίς εξαρτήσεις και μεσάζοντες. Ήταν αυτά που αρχικά
αναπτύχθηκαν, για παράδειγμα, το 1812 στα Κύθηρα, το 1819 στη Λευκάδα,
το 1833 στη Ζάκυνθο και τέλος το 1849 στην Κεφαλονιά.
Το αγροτικό
κίνημα, λοιπόν, στο νησί μας, που στηριζόταν κυρίως στο σταφιδικό
κίνημα, ασφαλώς ήταν προγενέστερο του εργατικού. Μέσα από το σταφιδικό
δημιουργήθηκαν οι πρώτες εργατικές εστίες και σωματεία, όπως των
καραγωγέων, των καμιναρέων, των κεραμοποιών και των κατόχων συρτόκαρων.
Για παράδειγμα, ο επιφανής κομμουνιστής Γιάννης Ξεκουκούλωτος, πρώτος
πρόεδρος του Εργατικού Κέντρου Ζακύνθου, μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο
στο εργαστήριό του έφτιαχνε κιβώτια για τη σταφίδα.
Για την εικοσαετία (1920-1940) συναντήσαμε στις ζακυνθινές εφημερίδες, όπως στην «Αγροτική», τις εξής αναφορές:
Στις
29 Ιουνίου 1924 καταγράφονται προσπάθειες της Ένωσης Αγροτικών
Συνεταιρισμών να οργανώσει Συνέδρια, να αντιμετωπίσει τον νόμο για το
Αγροληπτικό Σύστημα «κουάρτο» (των τετάρτων) και να ορίσει το συνολικό
πρόγραμμα των διεκδικήσεών της. Επίσης, όπως αναφερόταν σε φύλλο από τον
Αύγουστο του 1923, η Ένωση θα έπαιρνε μέρος σε Συνέδριο στον Πύργο και
θα αγωνιζόταν για την αποξήρανση της Λίμνης Μακρή…
Στα γεγονότα της
δεκαετίας 1930 – 1940 με τις ένοπλες, αιματηρές – σύμβολα της ζωής –
εξεγέρσεις στον Μοριά, με νεκρούς κομμουνιστές, ηγέτες αγρότες, δεν
απαντήσαμε συμμετοχή των Ζακυνθινών. Ωστόσο, θα ερευνήσουμε το θέμα,
όπως και τόσα άλλα που επίσης λανθάνουν, μετά την σεισμοπυρκαγιά του
1953.
Αργότερα, μετά τον εμφύλιο και τον σεισμό του 1953, έγιναν
προσπάθειες μέσα από δυσκολίες, ώστε τελικά να ιδρυθεί «Αγροτικός
Σύλλογος» στο νησί μας. Τις άκουγα αργότερα στο σπίτι μου να τις
περιγράφουν…
Η εφημερίδα του Τάλμποτ Κεφαλινού «ΑΛΗΘΕΙΑ»
(03-06-1954), με τίτλο «ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ», αναφέρει κίνηση του Συλλόγου
στην Αθήνα και επίδοση ενός «σεμνού» ψηφίσματος προς στον Υπουργό
Γεωργίας.
 |
| Με την ακριβή φίλη Μαρία Σταματάτου αγωνίστρια της Εθνικής Αντίστασης, τρυγάμε το 1978, στο Σκουλικάδο Ζακύνθου. Είναι η αληθινή ηρωίδα (Πελαγία) της ταινίας «Το μαντολίνο του λοχαγού Κορέλι», που διαστρέβλωσε και κατά-συκοφάντησε, την Εαμική Αντίσταση στην Κεφαλονιά |
Μετά την χούντα το 1975 ιδρύεται ο «Αγροτικός Σύλλογος Ζακύνθου». Συνεχής, πολυσχιδής και πολλά ανδρειωμένη η δράση του. Για χρόνια πρόεδρος υπήρξε ο Νιόνιος ο Σιγούρος, παλιό στέλεχος με εξορίες, θείος του Νιόνιου Σιγούρου, ο οποίος επίσης διετέλεσε για πολλά χρόνια πρόεδρος του Εργατικού Κέντρου Ζακύνθου.
Την περίοδο αυτή έγιναν μεγάλα συλλαλητήρια στη Ζάκυνθο. Οι αγρότες είχαν «μιλήσει» για χρόνια με την εργασία τους στην γη και στους αγώνες. Έτσι, αμέσως, μετά το 1981 οργανώθηκε ένα μεγάλο συλλαλητήριο, στο οποίο γέμισε η Ζάκυνθος με τρακτέρ. Αν θυμάμαι καλά, έγινε μπροστά στη Νομαρχία, έπεσε ξύλο και έγιναν 4 συλλήψεις.
 |
| Κομβόι με τρακτέρ σε Παν-θεσσαλικό αγροτικό συλλαλητήριο. Ανυποχώρητοι, μέχρι και σήμερα, στον αγώνα τους για την ανατροπή της αντιαγροτικής πολιτικής της κυβέρνησης και της ΕΕ |
Για τη σταφίδα ήτανε και αυτό, διότι η σταφίδα ήταν το πρώτο αγροτικό προϊόν στο νησί, πάθαινε ζημιές από αρρώστιες και βροχές είχε χαμηλές τιμές, χωρίς στήριξη, όπως μέχρι και σήμερα που αναγκάζουν την αγροτιά να ξεριζώσει τα κτήματα και να ζει με την μονοκαλλιέργεια του τουρισμού. Τη βάλανε τελικά στα μουσεία και κάνουνε λαογραφικές εκδηλώσεις στο πρώην σταφιδεργοστάσιο…
Πράγματι,
σήμερα μετά το απάνθισμα των δρομολογίων τόσων αιώνων που περιγράψαμε,
είναι αυτή η ίδια αστική τάξη, που πήρε την σκυτάλη από τη φεουδαρχία.
Φυσικά, ευρισκόμενη στην ίδια πλευρά της κοινωνίας, προσπαθεί μέσα από
την άγρια εκμετάλλευση των λαϊκών στρωμάτων να κρατήσει και αυτή με τη
σειρά της, ως μία άλλη φεουδαρχία, πίσω το ρολόι της ιστορίας.
Όμως
το μέλλον, που δεν θα υπάρχει «εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο», αργεί
και δεν θα έρθει από μόνο του! Θα βοηθήσει το Κόμμα της Εργατικής Τάξης
και εμείς οι ταπεινοί του κόσμου, στις μικρές και μεγάλες μάχες των
ταξικών αγώνων που θα βρεθούν μπροστά μας.
Τότε, που κατά τον ποιητή: