Αποσπάσματα από την εισηγητική ομιλία του Μάκη Παπαδόπουλου, μέλους του ΠΓ της ΚΕ του Κόμματος, στην επιστημονική ημερίδα του ΚΚΕ, στη Γενεύη
Την ημερίδα παρακολούθησε μεγάλος αριθμός φυσικών και κοινωνικών επιστημόνων καθώς και μισθωτών τεχνικών από το CERN και από πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα της Κεντρικής Ευρώπης, ενώ η εισηγητική ομιλία πραγματοποιήθηκε από τον Μάκη Παπαδόπουλο, μέλος του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ.
Ακολούθησαν θεματικές εισηγήσεις από ερευνητές, με σκοπό να φωτίσουν πτυχές της έρευνας σε διάφορους επιστημονικούς κλάδους.
Ο «Ριζοσπάστης» δημοσιεύει σήμερα αποσπάσματα από την εισηγητική ομιλία του Μάκη Παπαδόπουλου.
***
«Ολοκληρώνοντας τις θέσεις για τον Φόιερμπαχ, ο Καρλ Μαρξ, που φέτος γιορτάζουμε τα 200 χρόνια απ' τη γέννησή του, τόνισε ότι "οι φιλόσοφοι έχουν απλώς εξηγήσει τον κόσμο με διάφορους τρόπους, αυτό που έχει σημασία είναι να τον αλλάξουμε".
Το επαναστατικό πρόταγμα του Μαρξ είναι σήμερα επίκαιρο όσο ποτέ.
Οποιον τομέα της παραγωγής, όποιον επιστημονικό κλάδο και αν εξετάσουμε, μπορούμε να εντοπίσουμε τον μεγάλο ένοχο που εμποδίζει να αξιοποιηθούν προς όφελος των αναγκών της κοινωνίας οι μεγάλες δυνατότητες που γεννά η δουλειά των εργαζομένων, τις οποίες διευρύνει η ανάπτυξη των επιστημών και της τεχνολογίας.
Καπιταλισμός και επιστημονική έρευνα
Εύκολα μπορούμε να εντοπίσουμε τις αρνητικές συνέπειες για την ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών σε σχέση με τον προσανατολισμό, το περιεχόμενο, τις μεθόδους και τα κριτήρια της έρευνας, τους όρους χρηματοδότησης, τους όρους εργασίας των επιστημόνων και τα εμπόδια που δημιουργούνται για το απαιτούμενο βάθεμα του κοινωνικού χαρακτήρα της επιστημονικής εργασίας και ιδιαίτερα της επιστημονικής έρευνας.
Στιγμιότυπο από την ημερίδα στη Γενεύη
|
Πώς καθορίζεται η ιεράρχηση των στόχων και της χρηματοδότησης της εφαρμοσμένης έρευνας στο φάρμακο; Με ποιο κριτήριο επιλέγεται ως προτεραιότητα η αντιμετώπιση μιας ασθένειας των κατοίκων της Ευρώπης συγκριτικά μ' ένα πρόβλημα που αφορά την Αφρική; Ολοι γνωρίζουμε γενικά την απάντηση. Οι προτεραιότητες καθορίζονται με γνώμονα το ποσοστό κέρδους και τα μερίδια αγοράς των ανταγωνιζόμενων ομίλων. Και εκατομμύρια άνθρωποι εξακολουθούν να υποφέρουν γιατί το φάρμακο και η ίδια η υγεία αποτελούν σήμερα εμπορεύματα.
Πώς καθορίζονται οι προτεραιότητες και οι μέθοδοι για την επιστημονική αντιμετώπιση του επαγγελματικού κινδύνου, για την αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών και μεγάλων τεχνολογικών ατυχημάτων, για την προστασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων; Μας καλούν να συνυπολογίσουμε το κόστος για τους εργαζόμενους, για τις επιχειρήσεις και το κράτος και να προσδιορίσουμε βέλτιστες λύσεις. Βέλτιστες λύσεις για ποιον;
Οι ίδιες οι κατευθυντήριες γραμμές της ΕΕ προτάσσουν ως βασικό κριτήριο του σχεδιασμού διαχείρισης κινδύνων την οικονομική αποδοτικότητα και την προφύλαξη των μεγάλων περιουσιακών στοιχείων των μονοπωλιακών ομίλων και των μεγαλοϊδιοκτητών γης.
Αντίστοιχα, η έρευνα στις κοινωνικές επιστήμες, η οικονομική και η ιστορική έρευνα ωθούνται όλο και πιο ασφυκτικά στην κατεύθυνση της απολογητικής του καπιταλισμού και της κατασυκοφάντησης του σοσιαλισμού που γνωρίσαμε στον 20ό αιώνα. Φυσικά, η αξιοποίηση των αστικών οικονομικών και κοινωνικών θεωριών για τη θεμελίωση και ανάπτυξη της κυρίαρχης ιδεολογίας δεν είναι νέο φαινόμενο. Ηδη ο Μαρξ στην εποχή του μιλούσε για το θάνατο της αστικής πολιτικής οικονομίας, με κριτήριο την επιστημονική αναζήτηση της αλήθειας.
Ομως στις μέρες μας είναι δύσκολο να ξεχωρίσεις πλέον πολλές αστικές επιστημονικές προσεγγίσεις απ' τη χυδαία, φτηνή προπαγάνδα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα οι θεωρίες για το τέλος της Ιστορίας και της ταξικής πάλης και οι ανιστόρητες κατασκευές της θεωρίας των δύο άκρων, που τολμούν να ταυτίζουν το φασισμό με τον μόνο πραγματικό αντίπαλό του στην Ιστορία, τον κομμουνισμό.
Εμπορευματοποίηση της επιστημονικής έρευνας
Η αστική τάξη γνωρίζει επίσης πολύ καλά τις αντικειμενικές δυσκολίες πλήρους εμπορευματοποίησης του περιεχομένου της επιστημονικής γνώσης. Ακόμα και μετά την πώληση του περιεχομένου μιας επιστημονικής έρευνας, η νέα επιστημονική γνώση εξακολουθεί να αποτελεί πνευματικό κτήμα των επιστημόνων που δούλεψαν στη σχετική έρευνα.
Γι' αυτό και η αστική τάξη στην εποχή του μονοπωλιακού καπιταλισμού παρεμβαίνει πολύμορφα, για να ελέγξει κυρίως τη ροή της επιστημονικής γνώσης, τους τρόπους και τις μεθόδους αξιοποίησης της νέας επιστημονικής γνώσης στην παραγωγή, την εφευρετική δραστηριότητα, την ανάπτυξη των προτύπων στη βιομηχανία.
Μέσα σ' αυτό το πλαίσιο, η επιστημονική έρευνα χρηματοδοτείται και προσανατολίζεται με συγκεκριμένα προγράμματα απ' το αστικό κράτος, ενώ μεγάλο μέρος της εφαρμοσμένης έρευνας πραγματοποιείται απευθείας από μεγάλους μονοπωλιακούς ομίλους ή πανεπιστημιακά ιδρύματα που συνδέονται άμεσα με αυτούς.
Το αστικό κράτος και οι διακρατικές συνεργασίες σηκώνουν το βάρος της χρηματοδότησης σε εκείνους τους τομείς που είναι δυσβάσταχτο για τους μεμονωμένους ομίλους και που δεν αποτελούν προτεραιότητα με γνώμονα το ποσοστό κέρδους. Το CERN είναι ένα παράδειγμα βασικής έρευνας που τα επιτεύγματά της αξιοποιούνται στη συνέχεια σε διάφορους τομείς της βιομηχανίας.
Γενικότερα, η χρηματοδότηση μεταβάλλεται, αυξομειώνεται με βάση τον καπιταλιστικό κύκλο περιοδικής εμφάνισης της κρίσης στην οικονομία, με βάση την ανισόμετρη ανάπτυξη των κλάδων και την αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγής.
Πέρα όμως απ' τους ασταθείς όρους χρηματοδότησης, το σημαντικότερο είναι τα εμπόδια που δημιουργεί η ζούγκλα της καπιταλιστικής αγοράς, στην αναγκαία όλο και βαθύτερη κοινωνικοποίηση της επιστημονικής εργασίας. Την ώρα που απαιτείται η πιο πλατιά και ανεμπόδιστη επιστημονική και διεπιστημονική συνεργασία, εμφανίζονται ανταγωνιστικές ερευνητικές ομάδες και σπατάλη επιστημονικής εργασίας στο ίδιο αντικείμενο, ερευνητικές ομάδες που κρύβουν η μια απ' την άλλη τις επιστημονικές κατακτήσεις τους».
Οι νέες δυνατότητες της «4ης βιομηχανικής επανάστασης»
Σε άλλο σημείο της ομιλίας του, ο εισηγητής σημείωσε:
«Αξίζει να σταθούμε συγκεκριμένα στις σύγχρονες συνθήκες και να φωτίσουμε ορισμένες νέες αντικειμενικές δυνατότητες του επαναστατικού εργατικού κινήματος.
Καταρχάς, τις νέες δυνατότητες που γεννά η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος, που η αστική σκέψη τις έχει κωδικοποιήσει ως 4η βιομηχανική επανάσταση. Δεν θα σπαταλήσουμε το χρόνο μας για να κρίνουμε τον αδόκιμο όρο και την επιφανειακή αστική περιοδολόγηση, που αντιμετωπίζει την εξέλιξη των παραγωγικών δυνάμεων ως ανεξάρτητη μεταβλητή.
Στην ουσία, αναφερόμαστε στη δυνατότητα των μηχανικών συστημάτων να συντονίζονται μεταξύ τους και με τους εργαζόμενους και να συμβάλλουν στη λήψη αποφάσεων, χάρη στην πρόοδο της τεχνητής νοημοσύνης, της ρομποτικής και της πληροφορικής, σχετικά με τη γρήγορη συλλογή και επεξεργασία μεγάλου όγκου δεδομένων. Γνωρίζετε πλήθος σχετικών παραδειγμάτων, όπως ολόκληρα τμήματα της παραγωγής και αποθήκευσης προϊόντων στη βιομηχανία, όπου δεν παρεμβαίνει πλέον άμεσα το χέρι του εργαζόμενου στην παραγωγική διαδικασία.
Ας σκεφτούμε, λοιπόν, πόσοι τεχνικοί περιορισμοί που υπήρχαν στη Ρωσία το 1917 και στη Σοβιετική Ενωση το 1950, για την επιτυχία του κεντρικού σχεδιασμού, για την επιτυχία των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής, δεν υπάρχουν σήμερα. Ας σκεφτούμε πόσο έχουν αυξηθεί πλέον οι δυνατότητες για τον κεντρικό σχεδιασμό της μελλοντικής εργατικής εξουσίας, για να λαμβάνει βέλτιστες αποφάσεις σε σύνθετα προβλήματα και να διασφαλίζει όχι μόνο την επάρκεια αλλά και την ταχεία βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων. Ας σκεφτούμε τις δυνατότητες που δίνει η αύξηση της παραγωγικότητας για την αύξηση του ελεύθερου χρόνου και την ενίσχυση του δημιουργικού περιεχομένου της εργασίας κάθε εργαζόμενου.
Αντίστροφα και αντίθετα με ό,τι προβάλλει η αστική προπαγάνδα, αυτή η τεχνολογική εξέλιξη οξύνει τις αντιφάσεις του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και καθιστά μονόδρομο τη συνεχή επίθεση της αστικής πολιτικής προς τα δικαιώματα των εργαζομένων.
Οπως γνωρίζουμε απ' τη μαρξιστική πολιτική οικονομία, όσο αυξάνεται το επίπεδο τεχνικής ανάπτυξης της παραγωγής, όσο αυξάνεται η αναλογία των μέσων παραγωγής σε σχέση με την εργατική δύναμη στη διαδικασία παραγωγής, όσο αυξάνονται η τεχνική και η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου, τόσο ενισχύεται η τάση πτώσης του ποσοστού κέρδους. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η πηγή της εκμετάλλευσης, η πηγή της υπεραξίας και του καπιταλιστικού κέρδους είναι ο απλήρωτος χρόνος του μισθωτού εργάτη, η απλήρωτη εργασία πάνω απ' την αξία της εργατικής δύναμής του που την κλέβει και την ιδιοποιείται δωρεάν ο καπιταλιστής. Μόνο η ζωντανή εργατική δύναμη και όχι τα ρομπότ δημιουργούν υπεραξία.
Φυσικά, η αστική πολιτική δεν παρακολουθεί παθητικά αυτήν την πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους. Παρεμβαίνει πολύμορφα για να αναχαιτίσει αυτήν την τάση και να αυξήσει το βαθμό εκμετάλλευσης των εργαζομένων σε κάθε κλάδο και στο σύνολο της οικονομίας.
Αξιοποιεί την αύξηση της παραγωγικότητας και την εντατικοποίηση της εργασίας για να αυξήσει τον κλεμμένο χρόνο και να μειώσει το μέρος της εργάσιμης μέρας που χρειάζεται ο εργάτης για να αναπαραγάγει την εργατική του δύναμη, για να ικανοποιήσει τις ανάγκες της οικογένειάς του.
Ομως, ενώ η αστική πολιτική μπορεί ξεζουμίζοντας και τσακίζοντας τους εργαζόμενους να αυξάνει τα κέρδη του κεφαλαίου, δεν μπορεί να αντιστρέψει ουσιαστικά την πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους, παρά μόνο να την επιβραδύνει.
Ταξική διαστρωμάτωση των επιστημόνων
Παράλληλα, η αστική επίθεση δημιουργεί την αντικειμενική βάση δυσαρέσκειας των μισθωτών εργαζομένων. Εδώ περιλαμβάνεται πλέον ένα μεγάλο μέρος των μισθωτών επιστημόνων.
Τονίζουμε ότι οι επιστήμονες, ιδιαίτερα στις σύγχρονες συνθήκες, δεν αποτελούν ενιαία ταξική κατηγορία. Ασφαλώς υπάρχουν απόφοιτοι των πανεπιστημίων που είναι μεγαλοεργοδότες και διευθυντικά στελέχη ομίλων, δηλαδή ανήκουν στην αστική τάξη. Ασφαλώς υπάρχουν τεχνικοί σύμβουλοι, ακαδημαϊκοί και επόπτες ερευνητικών ομάδων που ανήκουν στα μεσαία στρώματα.
Ασφαλώς υπάρχουν αυτοαπασχολούμενοι μελετητές που πωλούν το προϊόν, το αποτέλεσμα της εργασίας τους, π.χ. μια μελέτη. Επιστήμονες που εργάζονται μοναχικά, ατομικά με ένα - δυο συνεργάτες και επιβιώνουν δύσκολα στην αρένα της καπιταλιστικής αγοράς, σηκώνοντας δυσανάλογα φορολογικά και ασφαλιστικά βάρη.
Ομως, δίπλα σ' αυτούς υπάρχει πλέον μια μεγάλη στρατιά μισθωτών επιστημόνων και ερευνητών που επιβιώνουν, πουλώντας την ειδικευμένη εργατική τους δύναμη. Παίζουν εκτελεστικό ρόλο στην έρευνα και την παραγωγή, δουλεύουν ομαδικά και είναι σχετικά χαμηλόμισθοι. Με βάση τα λενινιστικά κριτήρια ανήκουν ή προσεγγίζουν τη σύγχρονη εργατική τάξη, ως μισοπρολετάριοι. Ο μεμονωμένος ανεξάρτητος ερευνητής ανήκει στο παρελθόν.
Φυσικά, οι περισσότεροι απ' αυτούς τους επιστήμονες είναι μισθωτοί εργάτες «πρώτης γενιάς», με μικροαστικές καταβολές και ασταθή διάρκεια παραμονής στην εργατική τάξη. Ορισμένοι μεταπηδούν στην εργατική αριστοκρατία. Πολλοί μπορούν να γίνουν προσωρινά φορείς της μικροαστικής ιδεολογίας στο εργατικό κίνημα.
Ομως, για τη μεγάλη πλειοψηφία των μισθωτών επιστημόνων η σημερινή ταξική τους θέση εδραιώνεται και η σχετική επιδείνωση, η σχετική εξαθλίωσή τους είναι γεγονός.
Γνωρίζετε καλύτερα απ' τον καθένα τα εξοντωτικά ωράρια, την ανασφάλεια, τον κίνδυνο της ανεργίας και της γρήγορης απαξίωσης της κατακτημένης ειδικευμένης επιστημονικής γνώσης.
Γνωρίζετε καλά την αβεβαιότητα των ερευνητών και των μελετητών για το τι θα γίνει μόλις τελειώσει κάθε δίχρονο ή τρίχρονο πρότζεκτ. Τις ατέλειωτες ώρες που απαιτούνται για έξυπνες παρουσιάσεις σε συνέδρια και ημερίδες και δημόσιες σχέσεις, αντί για δημιουργική, ουσιαστική επιστημονική εργασία.
Γνωρίζετε τους άνισους όρους μόρφωσης και εργασίας ανάμεσα στα πανεπιστήμια και ινστιτούτα των πιο ισχυρών καπιταλιστικών κρατών και στα υπόλοιπα.
Ομως, όλες αυτές οι δυσκολίες δεν πρέπει να μας κρύβουν το κύριο: Η εργατική τάξη αποκτά νέες δυνάμεις και νέες δυνατότητες να γνωρίσει επιστημονικά και να καθορίσει επαναστατικά την κοινωνική εξέλιξη. Η στρατιά των μισθωτών επιστημόνων αυξάνει τη δύναμή της, για να φέρει σε πέρας την ιστορική της αποστολή.
Η ανάπτυξη της μαρξιστικής κοσμοθεωρίας
Ας προσθέσουμε λοιπόν έναν ακόμα παράγοντα που εδραιώνει την επαναστατική αισιοδοξία: Είναι η συμβολή της δημιουργικής ανάπτυξης του μαρξισμού - λενινισμού στη διαδικασία της γνώσης, στη θεμελίωση βασικών επιστημονικών εννοιών, στην επιστημονική πρόοδο.
Με άλλα λόγια, η αισιοδοξία μας εδράζεται στα ευεργετικά αποτελέσματα που μπορούν να προκύψουν απ' τη δημιουργική αλληλεπίδραση της ανάπτυξης της μαρξιστικής - λενινιστικής κοσμοθεωρίας και της εξειδικευμένης επιστημονικής έρευνας σε κάθε κλάδο και σε επιμέρους επιστημονικό αντικείμενο.
Η αφομοίωση της επιστημονικής κατακτημένης γνώσης του διαλεκτικού και ιστορικού υλισμού, σχετικά με τους νόμους εξέλιξης της φύσης και της κοινωνίας, η κατανόηση της διαλεκτικής λογικής, αποτελεί το στέρεο φιλοσοφικό υπόβαθρο που μπορεί να αναπτύξει την επιστημονική έρευνα σε κάθε τομέα. Η γνώση της λογικο-ιστορικής μεθόδου για την εξέταση των αντιθέσεων, των αντιφάσεων που καθορίζουν την κίνηση στη φύση και στην κοινωνία, αποτελεί μέθοδο αντίληψης και επιστημονικής εργασίας, η οποία αποτελεί απαραίτητο εφόδιο στη μελετητική και ερευνητική εργασία κάθε επιστήμονα».
Κλείνοντας την ομιλία του, ο Μ. Παπαδόπουλος ανέφερε: «Καλούμε κάθε προοδευτικό επιστήμονα να συμβάλει με κάθε δυνατό τρόπο για να έρθει πιο γρήγορα το μέλλον, να γυρίσει ξανά ο τροχός της Ιστορίας μπροστά, να καταργηθεί η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.
Η σημερινή εκδήλωση αποτελεί σταθμό για μια πιο συστηματική προσπάθεια αξιοποίησης της επιστημονικής γνώσης, για τη νίκη του σοσιαλισμού - κομμουνισμού.
Η παρουσία σας σήμερα εδώ είναι ελπιδοφόρα, δείχνει ότι μπορούμε να τα καταφέρουμε».