-Σαν σήμερα πριν 70 χρόνια ανασυρόταν από το Θερμαϊκό κόλπο δεμένο πισθάγκωνα το πτώμα του Αμερικανού δημοσιογράφου Τζορτζ Πολκ, ο οποίος δούλευε ως ανταποκριτής στην Ελλάδα και τη Μέση Ανατολή για λογαριασμοό του δικτύου CBS.
O Λάμπρος Αντώναρος, σε μια συνηθισμένη για εκείνον βαρκάδα ανακάλυψε τυχαία το σώμα του Πολκ, ενημερώνοντας τις αρχές.
Σύντομα διαπιστώθηκε πως επρόκειτο για δολοφονία, καθιστώντας την “υπόθεση Πολκ” όπως έγινε γνωστή, ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια του εμφυλίου πολέμου, αλλά και μια τεράστια επιχείρηση προβοκάτσιας κατά του ΚΚΕ και του προοδευτικού κινήματος εν γένει.
Όπως ήταν φυσικό, η είδηση έκανε σύντομα το γύρο του κόσμου, προκαλώντας ιδιαίτερη οργή στην αμερικανική κοινή γνώμη.
Φανταστική αναπαράσταση της δολοφονίας του Πολκ από εφημερίδα της εποχής
Ο Πολκ ήταν γνωστός για τις δημοκρατικές του απόψεις, αφού χωρίς να είναι φυσικά κομμουνιστής δε δίσταζε να ασκεί κριτική στη μοναρχοφασιστική κυβέρνηση των Αθηνών.
Η άφιξη του στη Θεσσαλονίκη χρονολογούνταν μια βδομάδα πριν, με στόχο να αναχωρήσει εκ νέου για τις ΗΠΑ στις 20 του ίδιου μήνα.
Έμενε στο ξενοδοχείο “Αστόρια”, όπου μετά το θάνατό του ανευρέθηκε επιστολή στην οποία αποκάλυπτε πως στόχος του ήταν πάρει συνέντευξη από το Μάρκο Βαφειάδη στο Αρχηγείο του ΔΣΕ.
Η ελληνική κυβέρνηση, υπό τον Θεμιστοκλή Σοφούλη, ανήσυχη για την εικόνα της στη “Μεγάλη Σύμμαχο” Αμερική, διατράνωσε αμέσως την ετοιμότητά της να πιάσει τους δράστες, καθώς λίγες μόνο ώρες μετά την αποκάλυψη του εγκλήματος, ο πρωθυπουργός δήλωνε πως:
Η άφιξη του στη Θεσσαλονίκη χρονολογούνταν μια βδομάδα πριν, με στόχο να αναχωρήσει εκ νέου για τις ΗΠΑ στις 20 του ίδιου μήνα.
Έμενε στο ξενοδοχείο “Αστόρια”, όπου μετά το θάνατό του ανευρέθηκε επιστολή στην οποία αποκάλυπτε πως στόχος του ήταν πάρει συνέντευξη από το Μάρκο Βαφειάδη στο Αρχηγείο του ΔΣΕ.
Η ελληνική κυβέρνηση, υπό τον Θεμιστοκλή Σοφούλη, ανήσυχη για την εικόνα της στη “Μεγάλη Σύμμαχο” Αμερική, διατράνωσε αμέσως την ετοιμότητά της να πιάσει τους δράστες, καθώς λίγες μόνο ώρες μετά την αποκάλυψη του εγκλήματος, ο πρωθυπουργός δήλωνε πως:
“Αποτελεί ζήτημα τιμής διά την Ελλάδα η ταχεία ανακάλυψις των δραστών και των αιτίων του αποτρόπαιου τούτου εγκλήματος. Η κυβέρνησις θέλει καταβάλει πάσαν προσπάθειαν προς ανάκαλυψιν των δολοφόνων και την αμείλικτον αυτών τιμωρίαν. Ηδη, επελήφθην προσωπικώς του ζητήματος και έδωσα εντολήν όπως κινητοποιηθεί ολόκληρος η αστυνομία της χώρας διά την ανακάλυψιν των εγκληματιών”.
 |
| Ο Πολκ με τη δεύτερη, Ελληνίδα σύζυγό του Ρέα Κοκκώνη |
Οι ιθύνοντες του εμφυλιακού κράτους οσμίστηκαν μια πρώτης τάξεως ευκαιρίας να ενοχοποιήσουν δυο στελέχη του ΚΚΕ, τον Αδάμ Μουζενίδη και τον Βαγγέλη Βασβανά, σκευωρία την οποία κατήγγειλε από την πρώτη στιγμή το ίδιο το κόμμα καθώς και Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση του βουνού.
Πιο συγκεκριμένα, στο περιοδικό “Δημοκρατικός Στρατός” γινόταν λόγος για εμπλοκή της Ειδικής Ασφάλειας Θεσσαλονίκης, την οποία διηύθυνε τότε ο διαβόητος Μουσχουντής.
Στόχος της δολοφονίας ήταν να φιμωθεί ο Πολκ ώστε να μην προσεγγίσει την επικράτεια της ΠΔΚ, ενώ η αποτυχία της σκηνοθεσίας οδηγούσε τους εμπνευστές της προβοκάτσιας σε μια μεθοδευμένη απόπειρα συγκάλυψης.
Επιπλέον το περιοδικό “Εξόρμηση” του Γενικού Επιτελείου του ΔΣΕ έγραφε τον Ιούνη της ίδιας χρονιάς τα εξής:
“Η δολοφονία του Αμερικανού δημοσιογράφου Τζ. Πολκ έφερε σε δύσκολη θέση την ψευτοκυβέρνηση των δολοφόνων. Είχαν οργανώσει τη δολοφονία με τέτοιο τρόπο, ώστε να μπορούν εύκολα να την αποδώσουν στους δημοκρατικούς. Γι’ αυτό είχαν κανονίσει να σταλεί η ταυτότητα του Πολκ στην Ασφάλεια, ώστε να δημιουργηθεί η εντύπωση πως ο Πολκ κατόρθωσε να περάσει στους αντάρτες και, επομένως, εκεί εξαφανίστηκε δολοφονημένος. Είχαν, επίσης, κανονίσει να εξαφανιστεί το πτώμα. Η τύχη τα ‘φερε να ξεβράσει η θάλασσα το πτώμα προς στην παραλία της Σαλονίκης. Ετσι, δεν μπορούσαν πια να πουν πως είχε περάσει στους αντάρτες. Δοκίμασαν αμέσως με τις φυλλάδες τους και με δηλώσεις ψευτοϋπουργών, να σκηνοθετήσουν την ενοχή των “κομμουνιστών” στη στυγερή δολοφονία. Μα, στο μεταξύ, οι ξένοι δημοσιογράφοι και η κοινή γνώμη της Αμερικής, κατάπληκτοι μπροστά στην άτιμη αυτή πράξη, ενδιαφέρθηκαν και ξεσκέπασαν την προσπάθεια αυτή. Στη Σαλονίκη έφτασαν δημοσιογράφοι και ντετέκτιβ (ιδιωτικοί αστυνομικοί), που άρχισαν τις δικές τους έρευνες. Η σπείρα των δολοφόνων δυσκολεύτηκε έτσι να βάνει μπροστά τη σκηνοθεσία της. Μοναδική της ελπίδα είναι πια να συγκαλύψει τους δολοφόνους και να μπερδέψει τις ανακρίσεις. Αυτό και κάνει, παρ’ όλες τις δηλώσεις του Σοφούλη πως είναι τάχα ζήτημα τιμής η ανακάλυψη των δολοφόνων. Ολα τα μέχρι τώρα στοιχεία είναι συντριπτικά για τους δολοφόνους. Οι δηλώσεις του υπουργού Εσωτερικών συναγ. Ιωαννίδη αποδείχνουν αδιάψευστα πως ο Πολκ δολοφονήθηκε από τη σπείρα των δολοφόνων που δρα στη Σαλονίκη, κάτω από την καθοδήγηση της Ασφάλειας, για να ματαιωθεί ο ερχομός του Πολκ στην Ελεύθερη Ελλάδα. Οι Αμερικανοί δημοσιογράφοι αποφάσισαν να στείλουν στην Ελλάδα επιτροπή για να παρακολουθήσει τις ανακρίσεις. Τρομοκρατημένοι μπροστά στον κίνδυνο να αποκαλυφτούν οι δράστες και η ενοχή τους, η ψευτοκυβέρνηση της ΑΘήνας ζήτησε από το αμερικανικό υπουργείο των Εξωτερικών, να εμποδίσει τον ερχομό της επιτροπής των δημοσιογράφων, πράγμα που έγινε. Ετσι, ελπίζουν να σκεπάσουν την υπόθεση. Μα, άδικα πασχίζουν. Και το νέο τους έγκλημα, αργά ή γρήγορα, θα αποκαλυφθεί.”Ευάγγελος Βασβανάς
Στη διαδικασία της ανάκρισης, αρχικά στη Θεσσαλονίκη και μετέπειτα στην Αθήνα, ενεπλάκησαν από τον Ιούλη και οι αμερικανικές αρχές, που ζητούσαν επίμονα να βρεθεί κάποιο εξιλαστήριο θύμα.
Το θύμα αυτό βρέθηκε τον Αύγουστο του 1948 στο πρόσωπο του δημοσιογράφου Γρηγόρη Στακτόπουλου, ο οποίος είχε περάσει από το ΕΑΜ, αλλά πλέον δεν είχε σχέση με το κομμουνιστικό κίνημα.
Η “ομολογία” του αποσπάστηκε μετά από στυγνούς βασανισμούς και την “υπόσχεση” να καταδικαστεί σε ισόβια κι όχι σε θανατική ποινή, όπως θα προβλεπόταν κανονικά. Πράγματι καταδικάστηκε τελικά το 1949 τόσο ως συνεργός στο φόνο, όσο και για τη “διευκόλυνση” στη διαφυγή των δυο κατηγορούμενων για φυσική αυτουργία στελεχών του ΚΚΕ, που καταδικάστηκαν ερήμην.
Ο Στακτόπουλος τελικά αποφυλακίστηκε το 1960, με την απονομή χάριτος από τον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή, και πέρασε τα υπόλοιπα 38 χρόνια της ζωής του προσπαθώντας να αποδείξει την αθωότητά του.
 |
| Ο Στακτόπουλος στη διάρκεια της δίκης του |
 |
| Αδάμ Μουζενίδης |
Μέχρι σήμερα η υπόθεση δεν έχει διαλευκανθεί, ενώ έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες για την ταυτότητα των ενόχων, εμπλέκοντας βρετανικές και αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες, αλλά και το ελληνικό παρακράτος, χωρίς όμως να μπορεί να επιβεβαιωθεί ως τώρα κάποιο από τα λιγότερο ή περισσότερο ευλογοφανή σενάρια. Το μόνο βέβαια είναι πως τελικά η δικαίωση του Στακτόπουλου και των συγκατηγορουμένων του ήρθε μετά θάνατον, κατά την αναψηλάφηση της δίκης τους το 2003 στον Άρειο Πάγο, ο οποίος έπαυσε τη δίωξη βασιζόμενος σε μια σειρά στοιχείων, που ήταν γνωστά από παλιότερα, αλλά επίτηδες είχαν αγνοηθεί από τις εμφυλιακές δικαστικές αρχές.
Για το Μουζενίδη είναι βέβαιο πως είχε ήδη σκοτωθεί ένα μήνα πριν τη δολοφονία σε μάχη με το ΔΣΕ, ενώ σχεδόν βέβαιο θεωρείται πως ούτε ο Βασβανάς βρισκόταν καν στη Θεσσαλονίκη το επίμαχο διάστημα. Επιπλέον, ο ρόλος του Στακτόπουλου δήθεν ως διερμηνέα μεταξύ Πολκ και ΔΣΕ δε θα είχε κανένα νόημα, καθώς ο Μουζενίδης ήταν άριστος γνώστης της αγγλικής.
Από Κατιούσα
Για το Μουζενίδη είναι βέβαιο πως είχε ήδη σκοτωθεί ένα μήνα πριν τη δολοφονία σε μάχη με το ΔΣΕ, ενώ σχεδόν βέβαιο θεωρείται πως ούτε ο Βασβανάς βρισκόταν καν στη Θεσσαλονίκη το επίμαχο διάστημα. Επιπλέον, ο ρόλος του Στακτόπουλου δήθεν ως διερμηνέα μεταξύ Πολκ και ΔΣΕ δε θα είχε κανένα νόημα, καθώς ο Μουζενίδης ήταν άριστος γνώστης της αγγλικής.
Αναγνωρίστηκε επίσης ότι το ΚΚΕ όχι απλώς δεν είχε όφελος από τη δολοφονία, αλλά αντιθέτως στερούνταν της δυνατότητας να ακουστεί η φωνή του σε ένα διεθνές κοινό από έναν αμερόληπτο δημοσιογράφο.Τέλος στην απόφαση παύσης της ποινικής δίωξης βάρυνε το γεγονός της χρήσης βασανιστηρίων στον Στακτόπουλο, που καθιστούσε άκυρη εξ ορισμού την ομολογία του.
Από Κατιούσα